Jasna i ciemna strona mocy, czyli o wpływie światła niebieskiego na organizm

Światło niebieskie jest naturalnym składnikiem spektrum światła słonecznego. Odgrywając ważną rolę w regulacji rytmu dobowego, wpływa na poziom energii, nastrój oraz jakość snu. Z jednej strony jego nadmiar, szczególnie wieczorem, może znacznie zaburzyć produkcję i wydzielanie melatoniny, negatywnie wpływając na ilość oraz jakość snu. Z drugiej strony świadome korzystanie z światła niebieskiego może przynieść wiele korzyści zdrowotnych.

Światło niebieskie

Światło docierające do ludzkiego oka dzieli się na światło widzialne, którego zakres długości fal obejmuje od 280 – 780 nm oraz na światło niewidzialne, do którego należy zakres ultrafioletowy (UV) oraz podczerwień (IR). Światło niebieskie charakteryzuje się wysoką energią oraz długością fali 450 – 480 nm. Emitowany jest również przez ekrany urządzeń elektronicznych z systemem podświetlania LED. Szukając informacji w internecie, możemy natknąć się na wiele artykułów, które podkreślają negatywny wpływ niebieskiego światła na funkcjonowanie człowieka. Jednak, jak często w nauce bywa, nic nie jest czarno białe. Przyjrzyjmy się zatem kilku ważnym, a zarazem ciekawym zagadnieniom dotyczących światła niebieskiego. [1,3]

Niebieskie światło a rytm dobowy

Ważnym elementem regulacji cyklu dobowego u ludzi jest melatonina – hormon, naturalnie wydzielany przez szyszynkę. Szyszynka jest gruczołem dokrewnym i mieści się w centralnej części mózgu. Otrzymuje z siatkówki oka informacje o porze dnia, a dokładnie o warunkach oświetleniowych środowiska. W ciągu dnia zmienia się kąt padania promieni słonecznych na powierzchnię naszej planety. W południe jest on największy, a tuż po wschodzie i przed zachodem słońca – największy. Oznacza to, że docierające do naszych oczu światło musiało przebyć, odpowiednio, krótszą lub dłuższą drogę przez ziemską atmosferę. Ta ma zaś zdolność do rozpraszania światła. Najlepiej radzi sobie ze światłem niebieskim – to dlatego niebo ma właśnie taki kolor. Im więc grubsza jest warstwa atmosfery, przez którą musi przebyć światło, tym mniej pozostaje w nim fal o długości odpowiadającej temu kolorowi. Dlatego właśnie obserwujemy złote i czerwone wschody i zachody słońca. Na szyszynkę najsilniej oddziałuje światło niebieskie. Jego duża ilość docierająca do siatkówki jest dla szyszynki sygnałem, że należy wstrzymać produkcję melatoniny. Gdy zaś nadchodzi wieczór, a światła niebieskiego jest coraz mniej, komórki produkujące ten hormon stają się aktywne. Melatonina obniża temperaturę ciała, ciśnienie krwi oraz stężenie glukozy we krwi. Dzięki temu nasz organizm otrzymuje jasny sygnał, że zbliża się noc i należy przygotować się do snu. [6, 2, 3]

Ciemna strona mocy – negatywne aspekty światła niebieskiego

Większość negatywnych skutków działania światła niebieskiego na organizm wynika z jego stosowania wieczorem. Wiele badań wykazało, że wieczorna ekspozycja na sztuczne oświetlenie powoduje obniżenie syntezy i wydzielania melatoniny, modyfikując w ten sposób nasz zegar biologiczny oraz procesy fizjologiczne. Dlatego korzystanie wieczorem z urządzeń emitujących światło wiąże się z opóźnionym poczuciem senności, problemami z zasypianiem oraz ogólnym pogorszeniem jakości snu. [8]

Melatonina, oprócz przygotowywania organizmu do snu, reguluje również poziom hormonów płciowych we krwi, zmniejszając ich stężenie. Obniżone wydzielanie melatoniny wieczorem, pod wpływem światła niebieskiego, powoduje zwiększone stężenie hormonów płci we krwi, co może nieść za sobą poważne skutki zdrowotne, zwłaszcza chorób nowotworowych. Choć mechanizmy leżące u podstaw tych obserwacji nie zostały jeszcze w pełni rozpoznane, wiele badań wskazuje na zwiększone ryzyko raka piersi u kobiet pracujących na nocnych zmianach. Międzynarodowa Agencja do Badań nad Rakiem (IRAC) zakwalifikowała pracę zmianową jak przypuszczalny czynnik ryzyka choroby nowotworowej u ludzi. Zostało również potwierdzone, że niedobór snu, niewłaściwa pora snu i jak i kiepska jego jakość zmniejsza wrażliwość komórek na insulinę. W konsekwencji zmniejszone wchłanianie glukozy z krwi, może prowadzić do rozwoju insulinooporności, otyłości i cukrzycy. [6]

Warto wspomnieć również o wpływie niebieskiego światła na narząd wzroku. Z wiekiem soczewka staje się bardziej żółta. Zwiększa to wrażliwość siatkówki na niebieskie światło. Jego silniejsze oddziaływanie powoduje uszkodzenie komórek nabłonka barwnikowego siatkówki. Naukowcy przypuszczają, że ma to związek z procesami oksydacyjnymi i zaburzonym dostarczaniem składników odżywczych. Podczas badań wykazano, że ekspozycja na niebieskie światło LED zwiększało nagromadzenie reaktywnych form tlenu. Wywoływało to apoptozę w komórkach nabłonka barwnikowego i prowadziło do uszkodzenia siatkówki. [3]

Jasna strona mocy – pozytywne aspekty światła niebieskiego

Badania przy użyciu funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI) ukazują jak światło niebieskie zwiększa aktywność hipokampa i ciała migdałowatego, struktur, które odpowiadają za pamięć długotrwałą i regulację emocji. Zauważono również wzrost aktywności w obszarach zaangażowanych w procesy pamięci roboczej (wyspy oraz bruzdy śródciemieniowej w korze ciemieniowej). Badanie ukazuje, jak światło niebieskie może modulować aktywność mózgu w obszarach podkorowych i korowych, które odpowiadają za zdolności poznawcze człowieka. [7, 5]

Wykorzystanie terapii światłem niebieskim staje się coraz bardziej popularne jako metoda redukcji zmęczenia, poprawy wydajności fizycznej i psychicznej. Co istotne, sesje naświetlania odbywają się w dzień, aby nie wpływać na cykl wydzielania melatoniny. Poprzez regulację rytmu okołodobowego, następuje poprawa jakości snu, a z tym związana również poprawa koncentracji. [7, 4, 5]

Tradycyjne fototerapie stosują promieniowanie ultrafioletowe (UV) lub podczerwone (IR), w celu poprawy ukrwienia tkanek, zmniejszenie napięcia mięśniowego oraz stanów zapalnych w organizmie. Długotrwałe stosowanie tradycyjnych fototerapii może prowadzić do przedwczesnego starzenia się skóry i zwiększonego ryzyka karcynogenezy. Światło niebieskie jest również stosowane jako nowoczesna forma fototerapii w dermatologii. Terapia niebieskim światłem wykazuje działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne bez takich efektów ubocznych. Pozwala na dotarcie do głębokich warstw skóry, przyspieszając leczenie przewlekłych chorób skóry, jak łuszczyca, egzema czy atopowe zapalenie skóry, łagodząc świąd i objawy stanu zapalnego. [1]

To zależy…

Z jednej strony ekspozycja na światło niebieskie przed snem znacząco zaburza produkcję i wydzielanie melatoniny, co w konsekwencji opóźnia zasypianie i obniża jakość snu. Długotrwała deprywacja snu niesie za sobą wiele negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Z drugiej strony coraz większą popularność zdobywają terapie wykorzystujące światło niebieskie jako narzędzie do poprawy pamięci i nastroju. Kluczem do czerpania maksymalnych korzyści z niebieskiego światła jest jego świadome i odpowiednie stosowanie – unikanie ekspozycji przed snem i wykorzystywanie go głównie w godzinach porannych. W ten sposób można skutecznie wspierać zarówno jakość snu, jak i dobre samopoczucie na co dzień.