Dlaczego warto dobrze wyglądać na rozmowie kwalifikacyjnej?

Niby nie należy oceniać książki po okładce, ale powszechnie wiadomo, jak ważne jest zrobienie dobrego pierwszego wrażenia. Szczególnie wówczas, gdy na jego podstawie zostanie podjęta ważna dla nas decyzja. Wystarczy od 4 do 7 sekund, aby wyrobić sobie na czyjś temat opinię, której zmiana wymaga sporego wysiłku. Wyniki najnowszych badań, przeprowadzonych przez specjalistów z Uniwersytetu Princeton, świadczą o tym, że tak naprawdę oceny drugiej osoby można dokonać w mniej niż sekundę. Podczas rozmowy kwalifikacyjnej zostaniemy więc ocenieni jeszcze zanim zdążymy powiedzieć “dzień dobry”.

Naukowcy chcieli sprawdzić, jak na ocenę kompetencji danej osoby wpływa to, w co jest ona ubrana. W tym celu przygotowali serię zdjęć 50 różnych twarzy, które zestawiono z różnymi strojami, mającymi świadczyć o statusie materialnym. Wcześniej badacze upewnili się, że wybrane ubrania nie są skrajnie “ubogie” lub “bogate” – w tym celu poprosili grupę ochotników o opisanie samych ubrań. Słowa użyte przez ochotników w tym celu wskazywały na bardzo łagodne różnice między poszczególnymi strojami, niemal nie występowały wśród nich określenia w rodzaju “bogaty” czy “biedny”.

W następnym etapie badacze pokazali innej grupie uczestników zdjęcia twarzy i górnych części tułowia. Jedna połowa z prezentowanych osób ubrana była w “bogatsze” stroje, a druga w “biedniejsze”. Uczestnicy oglądali te zdjęcia przez bardzo krótki okres czasu – od 130 milisekund do 1 sekundy – wystarczający do tego, aby uświadomić sobie, że w ogóle widzi się jakąś twarz. Ich zadaniem była ocena kompetencji osób ze zdjęć, przeprowadzona w oparciu o przeczucia, z użyciem 9-stopniowej skali, gdzie 1 oznaczało brak kompetencji, a 9 niezwykle wysokie kompetencje.

Podobny scenariusz wykorzystano jeszcze kilkakrotnie, z różnymi zestawami twarzy i z nowymi grupami ochotników oceniających kompetencje. W pierwszym badaniu powiedziano im, że celem jest poznanie, jak ludzie odbierają wygląd innych osób. W następnych sesjach modyfikowano przebieg eksperymentu: zastąpiono wszystkie eleganckie garnitury i krawaty odzieżą nieformalną, powiedziano uczestnikom, że mają zignorować ubranie, dostarczono informacje o zawodzie i dochodach modeli, powiedziano uczestnikom, że nie ma związku między strojem i kompetencjami, aż wreszcie zaoferowano nagrodę pieniężną osobom, których ocena będzie najbliższa tej dokonanej przez grupę oglądającą jedynie twarze, bez widocznych ubrań. W końcowym etapie zaprezentowano ochotnikom nie pojedyncza twarze, lecz pary, z których należało wybrać osobę bardziej kompetentną.

Niezależnie od wprowadzanych zmian czy udzielanych informacji, wyniki w każdym przypadku były podobne. Uczestnicy mieli wyraźną tendencję do oceniania jako bardziej kompetentnych tych osób, których strój sugerował wyższy status materialny. Nie zmieniło się to nawet wówczas, gdy wprost poinformowano ochotników, aby nie sugerowali się ubraniem. Nawet szansa otrzymania pieniędzy nie była w stanie skutecznie przeciwdziałać wrażeniu wywołanemu przez ubranie. Co ciekawe, efekt ten był widoczny nawet wówczas, gdy czas ekspozycji był bardzo krótki, a więc kiedy zdjęcie zniknęło zanim uczestnicy mogli je dokładnie obejrzeć.

Niewielki fragment ubrania widoczny na zdjęciu był drobną wskazówką sugerującą status materialny modela, ale efekt wywołany przez ten szczegół był bardzo silny. W prawdziwym świecie takich wskazówek jest znacznie więcej, co może przekładać się na siłę pierwszego wrażenia. Wyniki otrzymane przez badaczy z Princeton są spójne z tym, czego dowiedziono już wcześniej: status materialny generalnie kojarzony jest z większymi kompetencjami. O braku zasadności takiego postrzegania świadczy fakt, że podczas badania ta sama twarz była różnie oceniana, w zależności od tego, jaki towarzyszył jej strój.

W praktyce taki stereotyp jest bardzo szkodliwy. Osoby o niższych dochodach często mogą być postrzegane jako mało kompetentne, a przez to obdarzane mniejszym zaufaniem i szacunkiem, co może im utrudniać np. znalezienie lepiej płatnej pracy. Proces ten zapewne ma miejsce już w szkołach, które mają przecież służyć właśnie zdobywaniu kompetencji. Niewykluczone, że uczniowie pochodzący z lepiej sytuowanych rodzin mogą być przez nauczycieli oceniani łagodniej niż ci pochodzący z rodzin biedniejszych jedyni w oparciu o efekt wywołany ich ubraniem.

Świadomość występowania tego efektu jest pierwszym krokiem do tego, aby zminimalizować jego wpływ na podejmowanie decyzji. Można również wykorzystać ten stereotyp dla własnych korzyści, wybierając odpowiedni strój na rozmowę kwalifikacyjną.