Gry komputerowe a neuroplastyczność

Ludzki mózg jest fascynującym organem i daleko nam jeszcze do poznania jego wszystkich możliwości. Wiadomo jednak, że potrafi się reorganizować, tworząc nowe połączenia nerwowe. Proces ten nazywany neuroplastycznością. Ma on ogromne znacznie w rehabilitacji mózgu po uszkodzeniach mechanicznych, uszkodzeniach powstałych w wyniku chorób oraz w terapii spowalniającej zmiany związane ze starzeniem.

Czym jest neuroplastyczność?

Neuroplastyczność to zespół mechanizmów neurobiologicznych (strukturalnych, funkcjonalnych i molekularnych), zapewniających stabilność i równowagę w mózgu, które mogłyby zostać zachwiane na skutek działania różnych czynników (choroby, wieku, wypadków). Procesy te zachodzą szybciej w mózgach młodych osób, jednak nie oznacza to, że z wiekiem zanikają. Ludzki mózg, jeśli zapewnimy mu odpowiednie bodźce, może rozwijać się właściwie bezustannie. Dokonuje tego budując nowe połączenia między neuronami, tworzące swego rodzaju mapy, wzmacniając połączenia już istniejące i usuwając, te które już spełniły swoją rolę i nie są więcej potrzebne.

Mózg nigdy nie śpi. Nawet w okresie najmniejszej aktywności neurony intensywnie pracują. Każda czynność wymaga bowiem uruchomienia skomplikowanej sieci połączeń nerwowych. Dla każdego napotkanego doświadczenia (obrazu, słowa, myśli, emocji, czynności), mózg tworzy swego rodzaju mapy. Za każdym razem, kiedy coś poznajemy, nabywamy nową umiejętność, usłyszymy nową ideę, czy mamy nowy pomysł, tworzy się kolejny obwód neuronalny. Świeże konfiguracje szybko zanikają, chyba że mózg z jakiegoś powodu uzna je za ważne i zapamięta. Taka mapa zostaje utrwalona i można z niej skorzystać w przyszłości, przypominając sobie daną czynność czy zdarzenie. Powstawanie nowych i zanikanie starych połączeń nerwowych zwane są plastycznością synaptyczną.

Proces ten jest najintensywniejszy w pierwszych miesiącach życia. Tego rodzaju plastyczność nazywa się rozwojową, ponieważ w tym czasie uczymy się podstawowych czynności, jak chodzenie czy mówienie. W tym okresie mózg adaptuje się do istniejących warunków, co widać bardzo dobrze u osób niewidomych. Obszar mózgu, w którym u zdrowej osoby pojawiają się bodźce wzrokowe nie jest aktywowany, więc zaczyna być wykorzystywany do innych celów. W tym miejscu rozwijają się ośrodki związane z pamięcią werbalną, co pozwala osobom niewidomym opanować np. alfabet Brailla.

Z wiekiem możliwość dostosowania mózgu do takich nietypowych sytuacji maleje, jednak zdolność nauki nie zanika właściwie przez całe życie. Za każdym razem, kiedy uczymy się czegoś nowego, w mózgu tworzą się kolejne połączenia nerwowe. Nie ma przy tym znaczenia, czy proces uczenia się jest celowy (np. kiedy przygotowujemy się do egzaminu), czy mimowolny (np. gdy dziecko obserwuje rodzica jak należy jeść przy użyciu sztućców). Dojrzały mózg ma jednak pewną zdolność, której nie posiada mózg noworodka, z uwagi na brak doświadczenia neuronowego. Plastyczność kompensacyjna umożliwia mu przeniesienie określonych funkcji mózgu z jego uszkodzonych obszarów do miejsc zdrowych. Dzięki temu możliwa jest np. rehabilitacja kończyn sparaliżowanych w skutek wypadku.

Plastyczność może być również spowodowana wrażeniami czuciowymi lub ruchowymi. Mózg rejestruje doświadczenia, które są powtarzane, tworząc swego rodzaju mapę ciała. Powstające sieci nerwowe są wzmacniane jeśli dana czynność jest powielana. Odpowiada to między innymi za tzw. kończynę fantomową, czyli odczuwanie silnego, bólu w miejscach po amputowanych kończynach. Osoby po amputacji mają wrażenie, jakby bolała je utracona noga czy ręka (najczęściej zjawisko to dotyczy właśnie rąk i nóg, jednak może objąć również inne amputowane części ciała). Często ból jest tak silny, że utrudnia normalne funkcjonowanie. Jego źródła naukowcy upatrują właśnie w mózgu i sieci połączeń nerwowych, która „pamięta” istnienie takiej kończyny przez amputacją, więc cały czas wysyła do niej bodźce.

Pobudzanie określonych struktur w mózgu powoduje ich wzmocnienie. Jest to ciemna strona plastyczności mózgu, ponieważ proces ten sprzyja również powstawaniu uzależnień. Pożądanym stanem jest tworzenie nowych sieci neuronowych, które pozwalają na ugruntowanie wiedzy, nabytych umiejętności, naukę, a zanikanie tych odpowiedzialnych za działania niekorzystne, jak wspomniane uzależnienia. Jednak u niektórych osób, te drugie mogą okazać się dominujące. Z uwagi na to, że uzależnienia mają swoje źródło głęboko w mózgu, wyjście z nich jest takie trudne. Na szczęście nauroplastyczność jest procesem, który możemy w pewnym zakresie kontrolować, dostarczając mózgowi odpowiednie bodźce.

Jak gry komputerowe wpływają na mózg?

Gry komputerowe okryte są złą sławą. Według powszechnej opinii mogą powodować agresję, czy kłopoty z nauką. Badania pokazują jednak, że odgrywają one dla plastyczności mózgu rolę niebagatelną. Działają pozytywnie na inteligencję oraz zdolność koncentracji i zapamiętywania, dlatego zabranianie ich dzieciom nie jest słuszne. Odpowiednio dobrane gry mogą bowiem poważną rolę w ich rozwoju. Zresztą już od dawna nie jest to rozrywka zarezerwowana wyłącznie dla dzieci, np. w Stanach Zjednoczonych 2/3 graczy stanowią osoby pełnoletnie.

Poza wspominanymi zaletami, gry rozwijają spostrzegawczość, wyobraźnię przestrzenną, myślenie strategiczne i analityczne. Uczą wielozadaniowości, której często nie posiadają dorośli, a którą widać już u dzieci w młodym wieku. Dzięki nim poprawia się również koordynacja wzrokowo – słuchowa oraz refleks. Nie pozostają bez wpływu na wyobraźnię i abstrakcyjne myślenie. Wszystkie te efekty uboczne wynikają z tego, że gry komputerowe są rozrywką, która ma bardzo złożone działanie na nasz mózg. Pobudzają różne jego ośrodki, a każde zdobyte w trakcie gry doświadczenie, podjęta decyzja czy czynność, skutkują powstawaniem nowych połączeń neuronowych, wzmacnianiem już istniejących i osłabianiu starych.

Oczywiście ważne przy tym, aby gra była dobrana do wieku i zdolności poznawczych. Na rynku dostępnych jest wiele pozycji stworzonych we współpracy z neurobiologami, które są ukierunkowane na rozwój pamięci czy koncentracji. Jednak nie tylko one działają na mózg jak potężny zastrzyk energii. Równie korzystne są dla niego gry strategiczne, logiczne, platformowe czy gry akcji – szczególnie specyficzny rodzaj, który jest mieszanką gier strategicznych czasu rzeczywistego (real time strategy – RTS) oraz gier zręcznościowych (first person shooters – FPS). Takie gry akcji stymulują procesy percepcyjne ponieważ wymagają zdolności kontrolowania kilku rzeczy w jednym czasie. Gracz pozostaje w pełnej koncentracji, podejmując jednocześnie kilka decyzji jednocześnie – planowanie czynności, unikanie zagrożenia, odpychanie ataku, przeprowadzanie ataku, realizowanie zadania, zapamiętywanie istotnych elementów.

Zagadnienie wpływu gier na mózg stało się przedmiotem licznych badań naukowych w ostatnich latach. Wykazały one, że osoby grające w gry komputerowe lepiej radzą sobie z zadaniami percepcyjnymi. Posiadają zdolność selektywnego skupiania uwagi. Przypuszcza się, że dla rozwinięcia tej konkretnej umiejętności znaczenie ma rodzaj gry. Dzięki graniu rozwijają się również funkcje poznawcze – zdolność szybkiego reagowania na zmieniające się zadania (elastyczność poznawcza), czy łatwiejszego rejestrowania informacji w pamięci krótkotrwałej. Ponadto gracze potrafią skuteczniej ignorować pojawiające się dystraktory.

W literaturze fachowej można znaleźć informacje o tym, że osoby poświęcające dużo czasu na gry komputerowe mają większą objętość istoty szarej mózgu w okolicach prążkowia brzusznego, co potwierdzili naukowcy z Max Planck Institute for Human Development and Charité University Medicine St. Hedwig-Krankenhaus. Zmiany takie zaobserwowano u osób grających regularnie przez dwa miesiące w znaną platformówkę „Mario Bros”. Bardziej rozbudowany jest u nich również hipokamp oraz grzbietowo-boczna część kory przedczołowej, a to obszary odpowiedzialne za nawigację przestrzenną i planowanie. Udowodniono także, że osoby takie mają podwyższony poziom anizotropii frakcjonowanej, co jest wynikiem większej spójności włókien neuronowych i gęstości występowania aksonów, między innymi w obszarze wzgórza.

Wyniki te pozwalają przypuszczać, że taka aktywność może w przyszłości być wykorzystywana przez psychiatrów do łagodzenia skutków niektórych chorób (np. schizofrenii) oraz urazów mózgu. Tego rodzaju terapia ma jeden niekwestionowany plus – zachęcenie kogoś do grania w gry komputerowe może być o wiele łatwiejsze, niż nakłonienie go do pójścia na terapię lub do stosowania leków.

Gry komputerowe mają duży wpływ na usprawnienie funkcji poznawczych. Ich oddziaływanie na mózg powoduje bowiem zmiany na poziomie funkcji i struktur tego organu. Odgrywają więc ważną rolę w procesach neuroplastycznych. Badania dowodzą, że za pomocą gier można pobudzać i rozwijać konkretne obszary mózgu, a to oznacza, że wkrótce z powodzeniem mogą być wykorzystywane w leczeniu wielu dolegliwości, związanych ze złym funkcjonowaniem układu nerwowego.

PREPARAT WSPIERAJĄCY NEUROPLASTYCZNOŚĆ

W asortymencie Swiss Herbal dostępny jest wypróbowany suplement nootropowy o synergicznym działaniu stymulującym neuroplastyczność – NOOPEPTIL™ MAX. Preparat wszechstronnie wspiera pracę mózgu i korzystnie wpływa na rozwój całego układu nerwowego.