Udowodnione naukowo: "sowy" nie powinny wcześnie wstawać

Standardowy ośmiogodzinny dzień pracy rozpoczyna się zazwyczaj między 7.00 a 9.00 rano. Poza tym jest jeszcze praca w trybie zmianowym, wymagająca niekiedy od części pracowników zmianę naturalnych godzin aktywności dla naszego gatunku. Praca w nocy jest przyczyną zaburzeń cyklu snu i czuwania. Wyniki licznych badań naukowych wskazują także na to, że zwiększa ona ryzyko wystąpienia poważnych problemów zdrowotnych, dotyczących zarówno sfery fizycznej, jak i mentalnej. Jednak nie tylko tak oczywiste niedopasowanie godzin pracy do wewnętrznego zegara biologicznego może mieć niekorzystne efekty dla zdrowia.

Powszechnie wiadomo, że ludzie dzielą się na tych, którzy skoro świt wstają pełni energii i kładą się spać wcześniej, oraz na tych, którzy siedzą do późna w nocy i śpią niemal do południa. Łączy ich niemożliwość zrozumienia siebie nawzajem. Dzieli natomiast funkcjonowanie zegara biologicznego. Pierwsza z tych grup bardzo dobrze radzi sobie, rozpoczynając pracę wcześnie rano. Jednak, jak podają brytyjskie statystyki, jedynie ok. 15 procent populacji dobrze czuje się, wstając między 4.30 a 7.00 rano i kładąc się spać przed 23.00, czyli funkcjonując w godzinach wymuszanych przez wymagania społeczne. Znacznie większa część, ok. 50%, wolałoby nie budzić się przed 8.00.

Naukowcy z University of Birmingham w Wielkiej Brytanii przeprowadzili badanie, w którym porównali funkcjonowanie “skowronków” i “sów” w różnych porach dnia. Wcześniejsze analizy wykazały, że “skowronki” częściej dokonują racjonalnych wyborów żywieniowych (co minimalizuje ryzyko cukrzycy i otyłości), lepiej śpią i osiągają lepsze rezultaty w sporcie. “Sowy” natomiast częściej bywają senne w ciągu dnia, częściej sięgają po alkohol i inne substancje psychoaktywne, cierpią na zaburzenia snu, zapadają na depresję, a nawet charakteryzują się wyższą śmiertelnością. Wygląda na to, że wszystkiemu winne jest zjawisko nazywane “społecznym jet lagiem” – stała desynchronizacja naturalnych rytmów dobowych w wyniku konieczności dopasowania trybu życia do wymagań społecznych, takich jak godziny pracy czy nauki w szkole.

Zespół z Birmingham wykorzystał technikę funkcjonalnego rezonansu magnetycznego (fMRI), aby pokazać aktywność mózgów w trakcie typowego dnia roboczego, między godzinami 8.00 a 20.00. Przebadano w sumie 38 osób, będących przedstawicielami “skowronków” lub “sów”. Zarejestrowano aktywność ich mózgów w spoczynku oraz podczas wykonywania różnych zadań testowych. Ochotnicy mieli też zgłaszać poziom senności.

Jak łatwo było przewidzieć, ”skowronki” były najmniej senne i najlepiej radziły sobie podczas porannej sesji testowej, zaś “sowy” – podczas sesji wieczornej. Co jednak ciekawe, wyniki “sów” o godzinie 20.00 nie były znacząco lepsze niż “skowronków”. Interesujące było również inne odkrycie: komunikacja w regionach mózgu, których monitorowanie pozwala przewidzieć wydolność intelektualną i poziom senności, była przez cały dzień znacznie lepsza u “skowronków” niż u “sów”. Wskazuje to na fakt, że zdolność mózgu do odpoczynku u tej drugiej grupy jest przez cały dzień mocno osłabiona.

Nieprawidłowości w tym obszarze już wcześniej wiązano z wieloma zaburzeniami neuropsychologicznymi, w tym z osłabieniem kontroli uwagi, pamięci roboczej czy przetwarzania bodźców emocjonalnych. Upatrywano w nich także jednej z przyczyn dolegliwości takich jak depresja, autyzm, ADHD czy nawet choroba Alzheimera. Być może to właśnie one są przyczyną wspomnianych już kłopotów ze zdrowiem fizycznym i mentalnym, z jakimi stosunkowo często borykają się “sowy”.

Choć liczba przebadanych osób była niewielka, wyniki otrzymane przez brytyjskich naukowców mogą mieć duże znaczenie. Wiadomo, że długotrwała praca zmianowa, a więc konieczność zmiany naturalnego rytmu dobowego, wywiera silny, długofalowy wpływ na funkcjonowanie organizmu. Jak zatem lata dostosowywania się “sów” do wymagań edukacji czy pracy zawodowej wpływa na ich zdrowie? Biorąc pod uwagę znaczny odsetek populacji, który można zakwalifikować do tej grupy, temat ten jest istotny i z pewnością jego zgłębienie jest warte dalszych badań naukowych.