Naturalne wsparcie - ziołowe środki nootropowe

Od niepamiętnych czasów ludzkość szuka środków, które pozwoliłyby zwiększyć wydolność intelektualną, a także zapobiec utracie zdolności poznawczych u osób starszych i chorych. Tradycyjna medycyna chyba wszystkich ludów zna zioła, które można w tym celu wykorzystać. Śmiało można stwierdzić, że mają one właściwości nootropowe, choć słowo to kojarzy się głównie z syntetycznymi związkami chemicznymi, powstającymi w nowoczesnych laboratoriach przy wykorzystaniu zaawansowanej technologii. Jest to w pełni zrozumiałe, jeśli weźmiemy po uwagę, że termin “nootropowy” został ukuty przez wynalazcę pierwszego racetamu.

Dana substancja może zostać zaklasyfikowana jako nootropowa jeśli wpływa na aktywność ośrodkowego układu nerwowego w sposób poprawiający zdolności poznawcze, jak pamięć czy koncentracja. Efekt ten musi zostać osiągnięty poprzez bezpośrednie oddziaływanie na odpowiadające za to mechanizmy, czyli np. gospodarkę neuroprzekaźnikową, neurogenezę czy neuroplastyczność.

Najczęściej nootropy, nie wyłączając ziół, stymulują aktywność acetylocholiny lub dopaminy. Pierwszy z tych neuroprzekaźników jest niezbędny do szybkiego i prawidłowego przetwarzania informacji przez mózg oraz ich zapisywania w pamięci. Pozwala sprawnie kojarzyć fakty i warunkuje kreatywność. Dopamina natomiast jest niezbędna do skupiania uwagi oraz jej płynnego przenoszenia z jednego tematu na drugi, co jest podstawą tzw. wielozadaniowości. Odpowiada też za właściwy poziom motywacji, pamięć roboczą i myślenie analityczne. Duże znaczenie ma także kwas glutaminowy. Jego właściwa aktywność jest niezbędna do prawidłowego przyswajania informacji przez mózg. Poniżej przedstawiamy krótką charakterystykę najpopularniejszych ziół o właściwościach nootropowych.

Brahmi

Bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri), znana też jako Brahmi, to roślina wykorzystywana od wieków w indyjskiej medycynie tradycyjnej. Wyniki licznych badań naukowych wskazują na to, że jej suplementacja wydajnie poprawia pamięć i zdolność do koncentracji. Wynika to z faktu, iż związki aktywne biologicznie zawarte w Brahmi działają jako inhibitory acetylocholinesterazy (AChE). Dzięki hamowaniu aktywności enzymu rozkładającego acetylocholinę zwiększają jej stężenie w ośrodkowym układzie nerwowym nawet o 110%. Efekt ten widoczny jest szczególnie w obrębie płata ciemieniowego i hipokampa, który związany jest z tworzeniem się pamięci długotrwałej. Nie jest to jedyny mechanizm prowadzący do poprawy wydolności intelektualnej. Bakopa stymuluje proliferację dendrytów, przez które komórki nerwowe otrzymują informacje, a także pobudza transmisję impulsów wzdłuż nerwów. Nie bez znaczenia jest również jej zdolność do zwiększania przepływu krwi w mózgu nawet o 25%. Następuje to wskutek rozszerzenia światła naczyń zaopatrujących mózg i nie prowadzi do podwyższenia ciśnienia tętniczego. Brahmi ceniona jest nie tylko ze względu na swoje właściwości nootropowe, ale również dlatego, że w łagodny sposób wycisza i wspomaga dobry nastrój. Odbywa się to poprzez wpływ na sferę hamującą neurogospodarki, kontrolowaną przez GABA i serotoninę. Bakopa podnosi aktywność tych neuroprzekaźników, dzięki czemu może łagodzić objawy stresu i depresji.

Forskolina

Forskolina to główny związek biologicznie aktywny pokrzywy indyjskiej (Coleus forskohlii). Nazwy tej często używa się również do określenia samej rośliny. Głównie stosuje się ją jako wspomaganie odchudzania, ale nie wolno lekceważyć jej potencjału jako środka nootropowego. Pobudza ona bowiem powstawanie neuronów produkujących dopaminę. W dojrzałych komórkach nerwowych intensyfikuje cyklazy adenylowej. Enzym ten katalizuje syntezę cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP). Związek ten jest niezbędny, aby mogło zachodzić w nich zjawisko długotrwałego wzmocnienia synaptycznego, które ułatwia powstawanie nowych połączeń między poszczególnymi neuronami, a w konsekwencji – uczenie się nowych rzeczy. Ponadto forskolina może zwiększyć o niemal połowę stężenie receptorów dopaminy w mózgu, co dodatkowo podnosi aktywność tego neuromediatora. Do dodatkowych korzyści związanych z suplementacją tej rośliny, oprócz pomocy przy utracie zbędnych kilogramów, zalicza się wsparcie układu krążenia: rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniżenie ciśnienia krwi i poprawa pracy mięśnia sercowego.

Hupercyna A

Hupercyna A jest alkaloidem, główną substancją biologicznie aktywną rośliny z gatunku Huperzia serrata, należącego do rodzaju wrońców. Jest to jeden z najsilniejszych znanych inhibitorów acetylocholinesterazy. Wyniki badań naukowych świadczą o tym, że skutecznie wspomaga ona zdolności poznawcze nawet w przypadku choroby Alzheimera. W jej przebiegu obumierają neurony produkujące acetylocholinę, co skutkuje m.in. utratą pamięci. Hupercyna A ogranicza też odkładanie się beta-amyloidu, którego złogi przyczyniają się do śmierci neuronów cholinergicznych. Ponieważ zaś zwiększa poziom czynnika wzrostu nerwów (NGF), stymuluje dojrzewanie nowych neuronów i tworzenie się połączeń między nimi, co dodatkowo usprawnia przetwarzanie informacji przez mózg. Alkaloid ten często wchodzi w skład suplementów diety przeznaczonych dla osób wykonujących ćwiczenia siłowe. Jednym z mechanizmów jego działania jest bowiem modulacja aktywności receptorów nikotynowych acetylocholiny, które biorą udział w skurczu włókien mięśniowych. Dzięki temu hupercyna A wpływa na poprawę wydolności fizycznej.

Miłorząb

Liście miłorzębu dwuklapowego (Ginkgo biloba) od wieków wykorzystywane są jako surowiec o działaniu nootropowym. Zawarte w nich liczne związki biologicznie aktywne wykazują pozytywny wpływ na funkcjonowanie gospodarki neuroprzekaźnikowej. Wyniki badań naukowych udowodniły, że działają one jako inhibitory monoaminooksydazy (MAO), enzymu rozkładającego neuromediatory z grupy monoamin, do których należy dopamina. W ten sposób ekstrakt z miłorzębu pomaga utrzymać wysokie stężenie tego neurotransmitera, poprawiając zdolność do skupienia uwagi. Hamuje on także rozkład acetylocholiny, zmniejszając aktywność AChE nawet o 20% oraz przyczynia się do zwiększenia intensywności neuroprzekaźnictwa glutaminergicznego. Wspiera tym samym indukcję zjawiska LTP i przyswajanie informacji. Rezultaty testów klinicznych potwierdziły, że miłorząb pomaga zwiększyć zdolności poznawcze. Dodatkowe korzyści suplementacji tej rośliny wynikają z jej zdolności do neutralizowania wolnych rodników. Wspomaga ona również pracę układu krążenia, rozszerzając światło naczyń krwionośnych, obniżając ciśnienie tętnicze i zapobiegając powstawaniu zakrzepów.

Lion’s Mane

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus), zwana też lwią grzywą (ang. Lion’s Mane), to gatunek grzyba stosowany od wieków w tradycyjnej medycynie chińskiej. Ceniona jest przede wszystkim za swoje właściwości nootropowe. Choć nie oddziałuje bezpośrednio na gospodarkę neuroprzekaźnikową, wspomaga pamięć i koncentrację, a także zwiększa wydajność przyswajania informacji przez mózg oraz sprawność procesów myślowych. Związki biologicznie aktywne zawarte w Lion’s Mane stymulują wytwarzanie czynnika NGF, kluczowego dla dojrzewania młodych neuronów i prawidłowego przebiegu procesu mielinizacji. Polega on na otaczaniu aksonu, przez który przekazywane są impulsy nerwowe, osłonką tworzoną przez wyspecjalizowane komórki. Dzięki temu proces przesyłania informacji między poszczególnymi neuronami jest znacznie wydajniejsza. Wysoki poziom NGF sprzyja także tworzeniu nowych połączeń synaptycznych, czyli procesowi neuroplastyczności. Wyniki testów klinicznych udowodniły, że osoby przyjmujące ekstrakt z soplówki osiągają lepsze wyniki w testach sprawdzających poziom inteligencji nawet kilka tygodni po zakończeniu suplementacji. Wykazano także, że Lion’s Mane chroni neurony przed tworzeniem się złogów beta-amyloidu, których obecność obserwowana jest przy chorobie Alzheimera. Grzyb ten wspomaga też pracę układu odpornościowego, intensyfikując produkcję naturalnych białek zwalczających patogeny.

Gotu Kola

Wąkrota azjatycka (Centella asiatica) znana jest lepiej pod nazwą pochodzącą z języka syngaleskiego – Gotu Kola. Jej działanie nootropowe widoczne jest jako poprawa koncentracji, a także zdolności do zapamiętywania i uczenia się. Wynika to z faktu, że roślina ta stymuluje aktywność acetylotransferazy cholinowej – enzymu katalizującego reakcję syntezy acetylocholiny. Wzrost poziomu tego neuroprzekaźnika jest wyraźny szczególnie w obrębie hipokampa, związanego z pamięcią długotrwałą. Związki biologicznie czynne obecne w Gotu Kola zwiększają też aktywność NGF oraz neurotroficznego czynnika pochodzenia mózgowego (BDNF), pobudzając w ten sposób procesy neurogenezy i neuroplastyczności. Udowodniono również, że pomaga podnieść mózgowy poziom GABA, co wpływa na stabilizację koncentracji, a także wycisza ośrodkowy układ nerwowy. Dzięki temu roślina ta ułatwia radzenie sobie w trudnych sytuacjach, a także łagodzi objawy nerwic. Dodatkową korzyścią płynącą z jej suplementacji jest wsparcie funkcji układu krwionośnego. Zaznacza się ono szczególnie jako poprawa krążenia i mikrokrążenia w naczyniach włosowatych oraz wzmocnienie ścian żył i tętnic. Suplementacja Gotu Kola zalecana jest często osobom pracującym w jednej pozycji, gdyż usprawnienie przepływu krwi zapobiega powstawaniu żylaków.

Winpocetyna

Winpocetyna to pochodna winkaminy, alkaloidu występujacego w barwinku pospolitym (Vinca minor). Jej głównym mechanizmem działania jest zwiększanie przepływu w naczyniach krwionośnych zaopatrujących mózg. Sprawia to, że do jego komórek dociera znacznie więcej tlenu i substancji odżywczych, co umożliwia im efektywniejszą pracę. Wykazano również, że związek ten wpływa na gospodarkę neuroprzekaźnikową i podnosi stężenie noradrenaliny oraz acetylocholiny w obrębie kory mózgowej. Pozwala to na zwiększenie wydolności intelektualnej i usprawnienie funkcji poznawczych. Ponadto winpocetyna intensyfikuje zjawisko LTP w komórkach hipokampa, dzięki czemu wspomaga przyswajanie informacji i proces uczenia się. Właściwości nootropowe tego alkaloidu zostały potwierdzone podczas badań klinicznych. U biorących w nich udział ochotników – zdrowych oraz cierpiących z powodu demencji – zaobserwowano znacząca poprawę zdolności poznawczych. Dodatkową korzyścią płynącą z suplementacji winpocetyny jest poprawa wydolności fizycznej. Wynika ona przede wszystkim ze zwiększenia produkcji noradrenaliny, która pomaga zredukować odczuwane zmęczenie i mobilizuje do działania mózg oraz cały organizm.

Teobromina

Teobromina to alkaloid występujący głównie w nasionach kakaowca właściwego (Theobroma cacao). Stosowana była już przez Majów i Azteków, rdzennych mieszkańców Ameryki Południowej i Środkowej. Jej nootropowe właściwości opierają się przede wszystkim na mechanizmie blokowania receptorów adenozynowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Adenozyna należy do neuroprzekaźników hamujących. Jest ona kumulowana w czasie czuwania, a jej rosnący poziom stanowi dla organizmu sygnał do udania się na spoczynek – powoduje odczuwanie zmęczenia i senności. Teobromina działa jako antagonista receptorów adenozyny – przyłącza się do nich, lecz nie powoduje ich pobudzenia tak jak ich naturalny ligand. Ponadto alkaloid ten pomaga usprawnić przepływ krwi w naczyniach zaopatrujących mózg, dzięki czemu do jego komórek dociera więcej substancji odżywczych i tlenu. Wszystko to razem przyczynia się do poprawy wydolności intelektualnej i poziomu koncentracji. Dodatkowo teobromina wspomaga wydolność pracy serca oraz nasila metabolizm, co ułatwia spalanie zapasów zgromadzonych w tkance tłuszczowej.

Podsumowanie

Jak widać, każde z przedstawionych składników ziołowych skutecznie poprawia zdolności poznawcze. Jak zatem wybrać ten, który najbardziej nam się przysłuży? Poniższe tabele z pewnością pomogą podjąć decyzję.

Tabela 1: Które składniki ziołowe działają na które neuroprzekaźniki?
	DOPA	ACH	GABA	SERO	GLU	NORA
Brahmi		+	+	+
Forskolina	+
Hupercyna A		+
Miłorząb	+	+			+
Lion’s Mane
Gotu Kola		+	+
Winpocetyna		+				+
Teobromina

 

Tabela 2: Jak i na co przyjmować poszczególne zioła?
NAZWA	PRZYJMOWANIE (z posiłkim czy bez?)	INNE WŁAŚCIWOŚCI	DAWKOWANIE DOBOWE (mg)
Brahmi	z posiłkiem	poprawa nastroju, działanie przeciwlękowe, adaptogen	233-300 (ekstrakt 50%)
Forskolina	z posiłkiem	kontrola masy ciała, wsparcie układu krążenia	250-500 (ekstrakt 10%)
Hupercyna A	z posiłkiem	poprawa wydolności fizycznej	5-20 (ekstrakt 1%)
Miłorząb	z posiłkiem	działanie przeciwutleniające, wsparcie układu krążenia	160-320 (ekstrakt 24%)
Lion’s Mane	z posiłkiem	stymulacja neuroplastyczności, wsparcie układu odpornościowego	500-3000 (ekstrakt 10:1)
Gotu Kola	z posiłkiem	wsparcie układu krążenia, redukcja objawów stresu	75-300 (ekstrakt 20%)
Winpocetyna	z posiłkiem	poprawa wydolności fizycznej	5-15 (ekstrakt 99%)
Teobromina	z posiłkiem	działanie pobudzające, poprawa przepływu krwi w mózgu, poprawa wydolności fizycznej	250-500 (ekstrakt 99%)