Czy gry komputerowe wpływają na kompetencje społeczne u dzieci?

Od dziesięcioleci gry komputerowe stanowią ulubioną rozrywkę dzieci i młodzieży, ale także źródło niepokoju rodziców. Dorośli martwią się przede wszystkim o to, że ich pociechy, spędzając czas przed ekranem komputera, pozbawiają się odpowiedniej dawki ruchu, a pozycja siedząca wpływają szkodliwie na ich postawę. Obawę budzi też pogląd, zgodnie z którym ograniczenie czasu spędzanego na bezpośrednim kontakcie z rówieśnikami może przyczynić się do niewłaściwego rozwinięcia umiejętności społecznych u dziecka. Czy strach rodziców jest słuszny?

Ci, którzy podzielają ten pogląd, jako argument podają fakt, że podczas interakcji z drugą osobą utrzymywany jest kontakt wzrokowy, którego brakuje podczas gry – wzrok jest wówczas skupiony na ekranie. Nawet podczas gry online, z innymi uczestnikami, brakuje tego bezpośredniego kontaktu, co może przełożyć się na trudności z późniejszym funkcjonowaniem w społeczeństwie. Z drugiej jednak strony fabuła wielu współczesnych gier zawiera w sobie elementy nastawione na interakcje między graczami, a powodzenie zależy od umiejętności współpracy, zawierania sojuszy czy negocjacji. Możliwy jest też kontakt z innymi uczestnikami nie tylko za pomocą czatu, ale także w sposób werbalny, za pośrednictwem mikrofonu i słuchawek. Interakcje między graczami stają się więc bardzo podobne do tych, jakie można zaobserwować w prawdziwym życiu.

Większość badań dotyczących wpływu gier komputerowych na psychikę dzieci skupia się na negatywnych efektach tej formy rozrywki, takich jak gniew, agresja, lęk czy obniżenie nastroju i skłonność do depresji. Zespół naukowców z Norwegii i Stanów Zjednoczonych przez okres sześciu lat obserwował ponad 800 dzieci. Zbierano dane dotyczące czasu spędzanego przez nie na grach – przy komputerze, konsoli i urządzeniach mobilnych – wyłączywszy korzystanie z komputera i internetu do celów szkolnych, a także korzystanie z serwisów czysto społecznościowych. Dane były zbierane co 2 lata, odkąd dzieci ukończyły 6 lat. Zaangażowano także nauczycieli badanych dzieci, którzy ocenili ich poziom kompetencji społecznych, w tym umiejętność współpracy, asertywność i samokontrolę.

Badacze musieli wziąć pod uwagę także kilka innych czynników, mogących wpłynąć na wyniki. Pierwszym z nich była płeć dzieci, gdyż chłopcy generalnie spędzają więcej czasu niż dziewczynki na grach komputerowych oraz mogą częściej wykazywali niższy poziom kompetencji społecznych niż dziewczynki. Przeanalizowano także ilość czasu, który badani spędzali na graniu z przyjaciółmi, ponieważ taka forma rozrywki daje więcej okazji do budowania umiejętności społecznych, niż gra samotnie lub z osobami nieznajomymi. Istoty był też wskaźnik masy ciała (BMI), gdyż szczególnie u dziewcząt wiąże się on ze zwiększoną ilością czasu poświęconego na grę, jak również dlatego, że młodzież z wyższymi wartościami BMI miewa więcej problemów z interakcjami społecznymi. Wzięto też pod uwagę status społeczno-ekonomiczny, ponieważ młodzież pochodząca z rodzin znajdujących się w gorszej sytuacji może być bardziej narażona na problemy wpływające na kompetencje społeczne.

Wyniki otrzymane przez badaczy pozwoliły odetchnąć rodzicom chłopców – czas spędzony przez nich na grach komputerowych nie wpłynął na rozwój ich kompetencji społecznych. Jednakże jeśli chodzi o dziewczynki, sytuacja jest bardziej skomplikowana. Te z nich bowiem, które w wieku 10 lat spędzały więcej czasu przy komputerze czy konsoli, w wieku 12 lat miały mniejsze umiejętności społeczne niż te, które grały mniej. Generalnie dziewczęta grające więcej mogą być bardziej odizolowane społecznie, a więc mieć mniej okazji do ćwiczenia interakcji z koleżankami, a to wpływa na ich późniejsze funkcjonowanie w społeczeństwie. Ogólna tendencja wyglądała tak, że te dzieci, które w wieku od 8 do 10 lat borykały się z trudnościami w relacjach z rówieśnikami, w następnych latach spędzały więcej czasu na grach komputerowych.

Naukowcy upatrują przyczyn takiej rozbieżności między płciami w różnicach dotyczących funkcjonowania chłopców i dziewczynek wśród rówieśników. Chłopcy bowiem generalnie bawią się w większych grupach, a każdy pojedynczy członek takiej grupy może mieć stosunkowo mniejszy wpływ na innych. Same gry wydają się też bardziej naturalnym elementem procesu socjalizacji chłopców. Dziewczynki z kolei wolą mniejsze grupy. Często mają jedynie kilka najbliższych koleżanek, z którymi tworzą silną więź. Kontakty z tymi osobami są bardzo ważne dla kształtowania umiejętności społecznej dziewcząt, tak więc spędzanie czasu na grach komputerowych zamiast na interakcjach z rówieśnikami może w przyszłości przyczynić się do pogorszenia funkcjonowania w społeczeństwie.

Nie można jednak z całą pewnością twierdzić, że to gry są winne pogorszeniu kompetencji społecznych. Dzieci mają silną potrzebę przynależenia do grupy. Jeśli, z powodu mniejszych umiejętności społecznych, integracja z rówieśnikami sprawia im trudność, mogą próbować zaspokoić tę potrzebę właśnie poprzez spędzanie więcej czasu na grach komputerowych. Szczególnie gry online pozwalają na kontakt z innymi graczami, dając jednocześnie znacznie większe poczucie bezpieczeństwa i kontroli nad sytuacją niż kontakt twarzą w twarz. Niestety, w tym przypadku brak komunikacji niewerbalnej i wielu innych aspektów charakterystycznych dla interakcji w prawdziwym świecie może sprawić, że problemy z umiejętnościami społecznymi nie tylko nie znikną, ale będą się pogłębiać.

Otrzymane przez naukowców wyniki sugerują, że duża ilość czasu spędzanego przed komputerem nie stanowi przyczyny problemów dzieci z funkcjonowaniem w społeczeństwie, ale jest objawem trudności, z jakimi się borykają. Oczywiście, nie oznacza to, że rodzice nie powinni zwracać uwagi na to, że ich pociechy każdą wolną chwilę spędzają w wirtualnym świecie. Tym bardziej należy poświęcić im czas, aby znaleźć prawdziwe źródło problemu oraz pomóc im nawiązywać i utrzymywać kontakty z innymi dziećmi.