Strona główna/Blog/ ~ BAZA WIEDZY ~ /Rola tłuszczów w funkcjonowaniu mózgu

Rola tłuszczów w funkcjonowaniu mózgu

~ BAZA WIEDZY ~ 25 lipca 2018 Brak komentarzy

Każdy z nas ma bardzo duży wpływ na to, jak funkcjonuje nasz umysł i ciało. Wystarczy posiadać wiedzę na temat wpływu poszczególnych składników żywności na organizm oraz korzystać z niej w praktyce dnia codziennego. Gdy dowiemy się, z jakich podstawowych jednostek budulcowych składa się nasze ciało, a także jakie składniki są nam niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, możemy wpływać na swój stan zdrowia. Za pomocą określonych związków, obecnych w pokarmie i suplementach, jesteśmy w stanie sterować chociażby naszą koncentracją, procesem zapamiętywania, odpornością na stres, funkcjonowaniem mózgu, układu nerwowego i sercowo-naczyniowego, jak również występowaniem chorób dietozależnych i wieloma innymi aspektami. Jednymi z najważniejszych składników żywności niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu (a w szczególności układu nerwowego), będących źródłem łatwo dostępnej energii są tłuszcze (lipidy).

Jak tłuszcze wpływają na pracę naszego mózgu?

Lipidy, będąc integralną częścią membran tłuszczowych mózgu, stanowią blisko 60% jego suchej masy. Są to głównie wielonienasycone kwasy tłuszczowe – WNKT (zawierają więcej niż jedno wiązanie podwójne w cząsteczce). Organizm wykorzystuje je do budowy i funkcjonowania podstawowych struktur każdej komórki (błon komórkowych). Tłuszcze odpowiadają za utrzymanie elastyczności, dynamicznej podatności neuronów do przekazywania informacji, jak również za inne funkcje komórek mózgu (np. produkowanie energii). Z racji, że odgrywają ogromną rolę w rozwoju organizmu oraz prawidłowym jego funkcjonowaniu, są nawet ważniejsze od białek. Ilość i proporcje WNKT dostarczanych wraz z dietą ma istotne znaczenie dla pracy mózgu. Od tego zależy struktura neuronów, liczba synaps i dendrytów, jak również przekazywanie informacji pomiędzy komórkami nerwowymi. Warto zaznaczyć, że w naszym organizmie WNKT Ω-3 występuje w mniejszej ilości, niż Ω-6. Należy więc systematycznie uzupełniać zawartość wielonienasyconych kwasów tłuszczowych Ω-3. Najlepszym ich źródłem są zimnowodne ryby. Dzięki zawartości długołańcuchowych, biologicznie aktywnych WNKT, niezbędnych do regulacji lipidowej tłuszcz rybi wykazuje bardzo korzystne działanie na funkcjonowanie mózgu, układu nerwowego i immunologicznego . Regularne spożycie dwóch porcji tłustych ryb morskich tygodniowo całkowicie zaspokaja zapotrzebowanie dorosłej osoby na WNKT Ω-3, które wynosi ok 1 g dziennie.

Korzystne działanie fosfolipidów

Istnieje bardzo ważna grupa lipidów, które w budowie swych cząsteczek, oprócz reszt glicerolu i wyższych kwasów tłuszczowych (KT), posiadają jeszcze resztę kwasu fosforowego. Mowa o fosfolipidach, głównym budulcu błon komórkowych. W zależności od tego, jaka jest w ich cząsteczce proporcja: nasyconych kwasów tłuszczowych (bez wiązań podwójnych), a także jedno- i wielonienasyconych KT Ω-3 oraz Ω-6, struktura i funkcjonowanie zbudowanych z nich błon komórkowych zmienia się. Spożywanie odpowiedniej ilości fosfolipidów pomaga poprawić odporność na stres, ułatwia zapamiętywanie, zmniejsza ryzyko depresji, a także choroby Parkinsona i Alzheimera, czyli ogólnie reguluje pracę mózgu (wspomagając prawidłowe działanie synaps). Ponadto te korzystne składniki żywności przyspieszają także leczenie antynowotworowe. To prozdrowotne działanie na nasz organizm wynika również z tego, że fosfolipidy regulują metabolizm komórek przez zwiększenie przepuszczalności błon komórkowych. Ta funkcja z kolei wpływa na pracę enzymów i receptorów, a także transport składników odżywczych i metabolitów. Bardzo ważnym lipidem zawierającym resztę kwasu fosforowego jest lecytyna. Przeciwdziała ona zmianom związanym ze starzeniem się mózgu. Pełni także istotną rolę w przewodzeniu impulsów nerwowych (przez to, że jest np. elementem budulcowym podwzgórza), dzięki czemu można ją wykorzystać w terapii schorzeń neurodegradacyjnych.

Kwas dokozaheksaenowy (DHA) Ω-3

Dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego oraz całego organizmu, konieczne jest dostarczanie wraz z dietą niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) Ω-6 i Ω-3 w odpowiednich proporcjach (wg WHO-Światowej Organizacji Zdrowia w granicach między 3:1 a 4:1 – Ω-6 : Ω-3).

Kwas dokozaheksaenowy – DHA należy do grupy NNKT Ω-3. Jest to związek stanowiący główny element budulcowy błon komórkowych neuronów kory mózgowej w ośrodkowym układzie nerwowym. DHA stanowi w mózgu 25-35% wszystkich kwasów tłuszczowych, a w fosfolipidach neuronów aż blisko 60%. Z tego faktu wynika jego główna rola w rozwoju i funkcjonowaniu układu nerwowego. Stymuluje on również wzrost komórek nerwowych, co powoduje, że są one bardziej rozgałęzione, wielobiegunowe i mają dłuższe wypustki. Co więcej, DHA stanowi podstawowy element budulcowy błon komórkowych czopków i pręcików siatkówki oka, odpowiedzialnych za widzenie kolorów i adaptację narządu wzroku do odbierania obrazu po zmroku. Warto zaznaczyć, że ilość tego kwasu występującego w czopkach wynosi od 50% do 60% wszystkich KT obecnych w polarnych fosfoglicerydach płytek, w które są wbudowane również rodopsyna i białko G. Transport DHA we krwi odbywa się z udziałem białek-albumin, a żeby mógł on dotrzeć do komórek nerwowych, musi pokonać barierę krew-mózg.

Dostarczanie tego składnika żywności ma największe znaczenie w dwóch okresach: w życiu płodowym i wczesnym dzieciństwie, a także na starość. Wraz z wiekiem maleje aktywność enzymu ∆-4- desaturazy, w konsekwencji hamując syntezę DHA. To, z kolei prowadzi do wzrostu ryzyka zaburzeń funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego u ludzi starszych, przez co prawidłowy poziom spożycia kwasu dokozaheksaenowego jest tak istotny w podeszłym wieku. Dieta bogata w ten KT może również obniżać poziom trójglicerydów we krwi u ludzi, dzięki czemu maleje ryzyko występowania chorób serca.

Łatwo dostępnym źródłem DHA są ryby i owoce morza. Jednak ze względu na możliwość występowania w nich metali ciężkich (rtęć, ołów, kadm) i innych organicznych związków chemicznych (np.polichlorowanych bifenyli stosowanych np. jako płyny dielektryczne w transformatorach i materiały izolacyjne w kondensatorach) uznawanie ich za dobre źródło tego kwasu jest stale kwestionowane. Bezpieczniejsze są produkty pochodzenia roślinnego oraz oleje otrzymywane poprzez gotowanie i prasowanie ryb pelagicznych (makreli, sardynki, itp.). Zabiegi termiczne usuwają zanieczyszczenia, a nawet cholesterol. Te wysoce rafinowane oleje mogą być spożywane w postaci kapsułek (w postaci mikro, a w ostatnich czasach również nano). Coraz łatwiej dostępne są również suplementy zawierające kwasy Ω-3 pozyskiwane bezpośrednio z alg. Wskazywane są one jako dobra alternatywa dla osób obawiających się o czystość oleju rybiego oraz dla osób stosujących dietę wegetariańską lub wegańską.

Spożycie lipidów a rozwój dzieci

Fosfolipidy mają bardzo duże znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu dorosłego organizmu. Jak jest u dzieci? Przez pierwsze dwa lata życia mózg człowieka rozwija się najintensywniej. W tym okresie dostarczanie maluchom odpowiedniej ilości składników odżywczych jest wyjątkowo ważne. Dlatego prawidłowa ilość fosfolipidów w diecie kobiet ciężarnych i karmiących piersią, a także dzieci jest tak istotna. Szczególną uwagę należy zwrócić na wielonienasycony KT dokozaheksaenowy, którego znaczne ilości występują w korze mózgowej oraz siatkówce oka. Z uwagi na fakt, iż najważniejszą funkcją tego kwasu jest kształtowanie układu nerwowego i mózgowia dziecka w łonie matki, kobiety ciężarne powinny spożywać najwięcej DHA między 25 a 40 tyg. ciąży. Nie dostarczanie tego składnika wraz z dietą bądź suplementacją może doprowadzić do poważnych wad rozwojowych płodu oraz dziecka w późniejszym życiu. Pomimo, iż najlepszym źródłem tego kwasu są tłuste ryby morskie, to obecnie kobietom w ciąży zaleca się zmniejszenie lub nawet unikanie spożycia ryb i skorupiaków z uwagi na ich wysoki stopień zanieczyszczenia.

Tłuszcze zwierzęce a tłuszcze roślinne

Istotne jest, aby dostarczać swojemu organizmowi lipidy dobrej jakości, o prawidłowym profilu kwasów tłuszczowych. Według WHO, prawidłowa proporcja WNKT Ω-6 do Ω-3 mieści się w granicach między 3:1 a 4:1. Tę optymalną zawartość KT w diecie można najlepiej uzyskać spożywając wszelkiego rodzaju tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (ryby, produkty mleczne, mięso), ponieważ produkty te zawierają znaczną ilość kwasów Ω-3. Proporcje kwasów tłuszczowych zgodne z tymi zaleceniami występują również w niektórych tłuszczach roślinnych, np. w oleju z siemienia lnianego czy chia.

Spożywanie kwasów Ω-3 wspomaga systemy obronne w zabezpieczaniu najistotniejszych struktur każdej komórki (błon komórkowych), jak również pracę mózgu, układ nerwowy, oddechowy i krwionośny. Obecnie społeczeństwo zjada zbyt wiele KT Ω-6, w proporcjach sięgających ponad 15:1 (Ω-6:Ω-3). Taki profil lipidowy nie sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu organizmu, ponieważ zbyt duże ilości Ω-6 przynoszą odwrotny do zamierzonego efekt – mają działanie prozapalne i sprzyjają depresji, a ponadto tak duża ilość tych związków utrudnia syntezę KT Ω-3, występujących w naszym organizmie w znacznie mniejszych ilościach (niż KT Ω-6). Lipidy pochodzenia roślinnego są również bardzo dobrym źródłem tych jakże potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania naszego mózgu kwasów tłuszczowych. Należy jednak zaznaczyć, iż ich ilość i biodostępność jest niższa, niż w produktach pochodzenia zwierzęcego. Z drugiej zaś strony, wiele badań naukowych dowiodło, że ryby i owoce morza (źródła bardzo dużej zawartości KT Ω-3) oprócz korzystnego wpływu na funkcjonowanie organizmu mogą mieć również negatywny wpływ na zdrowie. Mogą one zawierać metale ciężkie oraz toksyczne związki chemiczne. Dotyczy to głównie ryb, których połowu dokonano na wodach północnych. Jest to efekt wysokiego zanieczyszczenia środowiska – największej zmory współczesnej cywilizacji.

Należy mieć świadomość, że pomimo, iż znaczna większość tłuszczów roślinnych to źródła bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, istnieje grupa produktów tej kategorii, która z pozytywnym wpływem na nasz organizm ma niewiele wspólnego. I choć mogą być one dodatkowo wzbogacane KT Ω-6 i Ω-3, to sposób ich otrzymywania zmienia strukturę chemiczną w taki sposób, że wywołują niekorzystny wpływ na zdrowie. Mowa o margarynach. Liczne badania naukowe dowodzą, że powstające wskutek procesu chemicznego uwodornienia naturalnych tłuszczów roślinnych – izomery trans obecne w margarynach, zwiększają ryzyko zachorowań na wiele chorób m. in. układu sercowo-naczyniowego oraz nerwowego.

Możemy stale poprawiać swój komfort życia, a aby tego dokonać, należy ciągle poszerzać swoją wiedzę żywieniową oraz kształtować i utrwalać prawidłowe nawyki. Jesteśmy kowalami własnego losu, a to, jakie składniki odżywcze wprowadzamy do organizmu ma olbrzymie znaczenie dla jego prawidłowej pracy i wpływ na szeroko pojęte zdrowie. Pamiętajmy, że “jesteśmy tym co jemy”, więc starajmy się poświęcać więcej uwagi każdemu szczegółowi w podejmowaniu decyzji żywieniowych, by długo cieszyć się sprawnością fizyczną oraz intelektualną. Nie zapominajmy o tym, że należy dbać nie tylko o swoje ciało, ale również i umysł. Optymalna dieta znacząco zmniejsza prawdopodobieństwo występowania schorzeń neurologicznych, neurodegeneracyjnych, nowotworów i miażdżycy. Starajmy się spożywać duże ilości tłuszczów zwierzęcych (występujących w mleku, maśle, mięsie, rybach), jak również roślinnych (pochodzących m.in. z olejów).