Jak działa mózg? (cz.3)

Tkwienie w przekonaniu o słuszności teorii o przetwarzaniu danych może faktycznie zahamować rozwój neurologii. Na szczęście w środowisku naukowym pojawiają się głosy, które teorię tę podważają. Anthony Chemero z Uniwersytetu w Cincinnati, autor publikacji Radical Embodied Cognitive Science (2009), co prawda nie odrzuca całkowicie założenia, że ludzki mózg funkcjonuje podobnie do komputera. Jednak według niego to działanie nie opiera się na przetwarzaniu pozyskanych z zewnątrz danych, ale na interakcji między nimi a mózgiem.

Metafory a baseball

W 1995 roku Michael McBeatha z Uniwersytety Stanowego w Arizonie na prostym przykładzie wytłumaczył, co by się działo gdyby ludzki mózg działał jak komputer w przypadku, gdyby zawodnik grający w baseball chciał złapać odbitą w jego kierunku piłkę. Zacząłby od stworzenia kilku prognoz możliwego przebiegu lotu piłki. Uwzględniłby przy tym siłę uderzenia, kąt lotu, ciężkość piłki i inne dane, by stworzyć najbardziej prawdopodobny model toru przelotu piłki. Informacji tych użyłby następnie, aby kontrolować swoje ruchy w taki sposób, aby uderzyć nadlatującą piłkę.

Jednak w rzeczywistości, by złapać piłkę zawodnik po prostu kontroluje swoją motorykę, utrzymując stały kontakt wzrokowy z piłką, uwzględniając przy tym zewnętrzne warunki otoczenia, wielkość boiska itp. Zachowanie to jest bardziej instynktowne, albo może właściwym byłoby użycie słowa „wyuczone”. Zawodnik grający wiele lat ma bowiem większą szanse trafienia w piłkę od świeżo upieczony baseballisty.

Czy można przenieść mózg do komputera?

Z przykładem lecącej piłki zgodziła się dwójka innych profesorów – Sabrina Golonka i Andrew Wilson, którzy od lat zajmują się badaniem ludzkich zachowań. Mimo to wśród wielu naukowców nadal dominuje teoria komputerowa. W historii udało się niejednokrotnie przewidzieć uczonym losy ludzkości na kilka wieków naprzód. Jedno ze współczesnych przewidywań (dokonane między innymi przez Stephena Hawkinga) zakłada, że ponieważ ludzki mózg działa podobnie jak komputer, w niedługim czasie możliwe będzie pobranie zasobów ludzkiego mózgu do komputera. Sprawi to, że nasza inteligencja będzie jeszcze bardziej potężna, a może nawet nieśmiertelna. Ta koncepcja stała się nawet inspiracją dla filmu z Johnnym Deepem w roli głównej. Transcendence opowiada o naukowcu, którego umysł został pobrany i umieszczony w internecie, co nie skończyło się dobrze.

Na szczęście, podobnie jak teoria przetwarzania danych, na razie pozostaje to raczej w sferze naukowych domniemań aniżeli faktycznych twierdzeń. Póki co wejście ludzkiego mózgu w cyberprzestrzeń nam nie grozi. Nie musimy się więc obawiać cyberataków na ludzki umysł, ale też w przeciwieństwie do komputerów, naszych doświadczeń nie możemy ściągnąć ani zapisać, by uczynić je wiecznymi. A to dlatego, że nasz mózg nie posiada niczego na wzór komputerowego oprogramowania. Nie istnieją w nim żadne bazy danych, a wszystko co jest nam niezbędne do przetrwania, mózg zmienia w sposób uporządkowany na podstawie naszych doświadczeń, odbieranych bodźców itp. Przy czym mózgi dwóch osób, które doświadczyły tego samego (np. obejrzały ten sam film), zmienią się w inny sposób. Wynika to z unikatowej budowy neurologicznej, która kształtuje się przez całe życie na podstawie wszystkich naszych przeżyć. Nie jest to więc stały, powtarzający się mechanizm, a raczej indywidualny proces.

Z tego samego powodu z dwóch osób, które usłyszały tę samą historię, po czasie każda z nich opowie ją nieco inaczej. W mózgu nie tworzy się bowiem jej kopia, która pozwoliłaby wiernie odtworzyć usłyszaną treść, ale zachodzą w nim określone zmiany. Podobnie jak na przykładzie z banknotem – osoba opowiadająca historię dozna re-doświadczenia, w związku z tym jej odtworzenie będzie nieco odbiegać od oryginału.

To dowodzi, że na świecie nie ma dwóch takich samych osób, ani dwóch takich samych umysłów. Każdy człowiek jest unikatem – zarówno pod względem genetycznym, jak i budowy jego mózgu. Napawa to pesymizmem, ponieważ rozwikłanie zagadki funkcjonowania ludzkiego mózgu może być niewykonalne. Każde doświadczenie angażuje bowiem inne obszary mózgu i różną liczbę neuronów, przy czym u każdej osoby poruszane są inne struktury.

Nawet jeśli ktoś spróbowałby w przyszłości pobrać dane z neuronów, a następnie je stymulować za pomocą komputera, to eksperyment ten powstałby poza ludzkim ciałem, czyli w zupełnie innym środowisku niż te, w którym neurony są wytwarzane, nie byłby więc wiarygodny. To chyba największy dowód na to, że porównanie mózgu do komputera jest niewłaściwe. Poza tym urządzenie to może kopiować i przechowywać dane przez długi czas, a nawet jeśli wyłączymy zasilanie dane te nie znikną. W przeciwieństwie do mózgu, który by działać, metaforycznie mówiąc, potrzebuje całodobowego zasilania, a kończy się ono wraz ze śmiercią człowieka. Nie ma przycisku włącz-wyłącz. Człowiek może przeżyć kiedy zatrzyma się jego serce, jednak kiedy zatrzyma się jego mózg – umiera. Poza tym wszystkie poważniejsze uszkodzenia tego organu powodują nieodwracalne zmiany, wpływające na osobowość, emocje, zachowanie. Człowiek wtedy znika, mimo, że jego ciało nadal funkcjonuje.

Nauka, która stopuje naukę

Jest to problem bardzo skomplikowany. Do tej pory udało się poznać jedynie fragment z całej złożonej struktury działania miliona neuronów i jeszcze większej liczby ich połączeń. Na funkcjonowanie mózgu mają ponadto wpływ tysiące protein, a wszystkie te elementy działają we współzależności wobec siebie, w sposób uporządkowany, jednak na tyle skomplikowany, że nie udało się go całkowicie poznać. Unikatowość każdego mózgu wynika z unikatowości ludzkiego życia i jego historii. Można dzielić między sobą te same doświadczenia, jednak nikt nie przeżyje życia identycznie jak druga osoba.

Wydawanie mnóstwa pieniędzy na badania nie przyniesie efektu, jeśli bazują one na tej samej, fałszywej podstawie. Mózg, w przeciwieństwie do komputera, jest integralną częścią żywego organizmu. Teoria o przetwarzaniu danych funkcjonuje w nauce i powszechnym przekonaniu już o wiele za długo, zostawiając po sobie błędne domniemania. Być może nadszedł czas, by nacisnąć przycisk „wyłącz”.

Pozostałe artykuły z tego cyklu:

Jak działa mózg? (cz.1)	Jak działa mózg? (cz.2)