+10 do MEMORY - czyli jak grzyby wspierają układ nerwowy

Ludzie od stuleci wykorzystywali dary natury, by leczyć rozmaite dolegliwości i schorzenia organizmu. Rozwój nowoczesnej medycyny sprawił, że nastąpił rozkwit syntetycznych leków i suplementów diety, a zastosowanie surowców roślinnych znacznie zmalało. W ostatnim czasie obserwuje się coraz częstszy powrót do tradycji ziołolecznictwa. Konsumenci chętniej sięgają po suplementy z dodatkiem roślin leczniczych. Należą do nich m.in. grzyby adaptogenne.

Grzyby adaptogenne są stosowane w wielu kulturach, przede wszystkim chińskiej i japońskiej, jako remedium na liczne dolegliwości układu nerwowego. Przypisuje się im niemal magiczne właściwości. Są bowiem bogate w szereg związków biologicznie czynnych. Ich regularne spożycie zwiększa energię i motywację. Składniki w nich zawarte działają neuroprotekcyjnie, zapobiegają demencji, a także poprawiają pamięć i koncentrację. Grzyby o właściwościach leczniczych cechują się wysoką skutecznością działania.

Do najważniejszych grzybów leczniczych stosowanych w profilaktyce i terapii schorzeń układu nerwowego należą:

• pieczarka brazylijska (Agaricus blazei), zwana grzybem migdałowym
• błyskoporek podkorowy (Inonotus obliquus), nazywany Chagą
• maczużnik chiński (Cordyceps sinensis), znany jako kordyceps
• wrośniak różnobarwny (Coriolus versicolor)
• soplówka jeżowata (Hericium erinaceus), zwana Lion’s Mane
• żagwica listkowata (Grifola frondosa) występująca pod nazwą Maitake
• żagiew okółkowa (Polyporus umbellatus)
• pornatka kokosowa (Poria cocos)
• lakownica żółtawa (Ganoderma lucidum), znana jako Reishi
• twardnik japoński (Lentinula edodes), zwany również Shiitake

Mechanizmy ich działania są złożone i obejmują interakcje na poziomie neurochemicznym, neuroprotekcyjnym oraz regulacyjnym. Sprawiają, że układ nerwowy staje się bardziej elastyczny oraz zdolny do przystosowywania się do trudnych i stresujących warunków otoczenia. Terapia grzybami leczniczymi nazywana jest ganoterapią.

Wpływ grzybów leczniczych oś jelita-mózg

Grzyby adaptogenne zawierają związki indolowe i ich pochodne. Związki indolowe są neuroprzekaźnikami lub ich prekursorami. Z obecnością tych związków w grzybach związane są ich właściwości regulacyjne, przeciwzapalne i przeciwbólowe. W owocnikach grzybów leczniczych znajdują się również spore neuroprzekaźników, co pozytywnie wpływa na oś jelita-mózg. Oś ta jest kompleksowym systemem komunikacji między układem pokarmowym a układem nerwowym.

Olbrzymia liczba neuronów i komórek glejowych tworzy bogatą sieć unerwiającą cały przewód pokarmowy. Komórki jelita cienkiego (enterocyty) tworzą połączenia z włóknami nerwu błędnego. Neuroprzekaźniki obecne w świetle jelita łączą się z receptorami w nabłonku jelita cienkiego, by następnie dać odpowiedź do jelitowego i centralnego układu nerwowego. Informacje z jelit do układu nerwowego przekazywane są również za pomocą neurohormonów, metabolitów wtórnych bakterii i komórek układu odpornościowego. Sygnał przesyłany jest w ciągu zaledwie kilku sekund. Efektem jest stymulacja odpowiednich obszarów mózgu odpowiedzialnych za funkcje poznawcze i nastrój. Dodatkowo aktywacja neuronów obecnych w jelitach powoduje kaskadę reakcji prowadzących do zwiększonego wydzielania neuroprzekaźników w mózgu.

Grzyby zawierają również szereg substancji działających przeciwzapalnie na układ nerwowy, m.in. polisacharydy i sterole. Polisacharydy wykazują działanie przeciwutleniające na tkanki, w tym na tkankę nerwową. Sterole zaś zmniejszają uwalnianie prostaglandyn i hamują powstawanie stanów zapalnych. Prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego ma bezpośrednie przełożenie na optymalne działanie układu nerwowego.

Grzyby energii i witalności

Wśród grzybów znanych z poprawy witalności, wydolności psychofizycznej i wzrostu poziomu energii wyróżnia się kordyceps i pieczarkę brazylijską. Kordyceps zwiększa wytrzymałość organizmu na trudne warunki otoczenia, w którym góruje stres i pośpiech. Pozytywnie oddziałuje na układ nerwowy, adaptując go do szybko zmieniających się sytuacji. Regularnie stosowany pomaga budować i regenerować siły życiowe organizmu. Składniki aktywne zawarte w grzybni kordycepsa biorą udział w funkcjonowaniu szlaków komunikacji komórkowej. Owocniki grzybów są zaś bogate w szereg silnie działających związków bioaktywnych. Główny z nich, zwany kordycepiną, ma właściwości przeciwzapalne, immunomodulujące i hamujące proliferację komórek nowotworowych. Regularne stosowanie kordycepsu wzmacnia organizm i zwiększa wydajność układu nerwowego.

Pieczarka brazylijska jest zaś bogata w beta-glukany, flawonoidy, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy A i E oraz witaminy z grupy B. Zawiera także składniki mineralne, takie jak potas, selen, fosfor czy magnez. Grzyb ten wspiera ogólną odporność organizmu, hamuje stany zapalne i zwiększa poziom energii. Dodatkowo reguluje mikrokrążenie w mózgu, dzięki czemu bierze udział w zapobieganiu chorobom neurodegeneracyjnym i wspiera usuwanie beta-amyloidów z tkanki mózgowej. Regularnie stosowany zmniejsza mgłę mózgową (ang. brain fog).

Grzyby na redukcję stresu

Reishi znany jest ze swojego wpływu na redukcję stresu i regulację homeostazy układu nerwowego. Pomaga w zachowaniu równowagi emocjonalnej. Jego regularne stosowanie pomaga w utrzymaniu stanu spokoju, relaksu oraz dobrej jakości snu. Ekstrakt z Reishi znacząco wydłuża całkowity czas snu i czas trwania snu głębokiego (NREM, ang. non-rapid eye movement). Suplementacja tym grzybem u niektórych osób może wywoływać efekty podobne do stanów hipnotycznych, nie są one jednak groźne dla organizmu.

Rzadziej w redukcji stresu stosowany jest Polyporus umbellatus. Pomaga on w uspokojeniu się i zapewnia równowagę emocjonalną. Pozytywnie wpływa na wyciszenie układu nerwowego. Zalecany jest osobom znerwicowanym i nie radzącym sobie z nadmiarem bodźców.

Pornatka kokosowa reguluje poziom kortyzolu. Wpływa na układ nerwowy, hamuje oś podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), w efekcie czego ta produkuje mniej hormonów stresu. Substancje zawarte w pomatce kokosowej modulują działanie receptorów dla neurohormonów oraz regulują aktywność neuronów w obszarach mózgu odpowiedzialnych za reakcje emocjonalne na stres. Pornatka kokosowa zawiera liczne związki, w tym polisacharydy, triterpenoidy i peptydy. Polisacharydy zawarte w owocnikach tego grzyba mają właściwości przeciwzapalne i immunomodulujące, co wpływa na ogólną odpowiedź organizmu na stres. Jednak dokładny mechanizm ich działania wymaga dalszych badań.

Grzyby na funkcje poznawcze, pamięć i koncentrację

W regulacji funkcji poznawczych świetnie sprawdzi się m.in. kordyceps. Suplementacja tym grzybem wspomaga procesy uwagi i myślenia, a także poprawia zdolność mózgu do kojarzenia informacji i uczenia się. Jego regularne stosowanie zwiększa motywację i chęć podejmowania działań.

Chaga i Shiitake również związane są z poprawą funkcji poznawczych. Grzyby te są bogate w substancje bioaktywne, takie jak polifenole i betulina, które posiadają silne właściwości antyoksydacyjne. Ochrona komórek przed stresem oksydacyjnym jest istotna dla zdrowia układu nerwowego. Nadmiar wolnych rodników jest bowiem związany z procesem starzenia się mózgu. Maitake wspiera zdolność zapamiętywania i odtwarzania informacji, koriolus zaś wpływa na wzrost koncentracji i skupienia. Jego regularne stosowanie poprawia funkcje uwagowe.

Funkcjonowanie mózgu poprawia także Lion’s Mane. Grzyb ten bierze udział we wzroście oraz przeżyciu neuronów kory mózgowej i hipokampa. Może być stosowany zarówno u osób z łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych, jak i w przypadku dużego obciążenia systemu nerwowego, w problemach ze skupieniem uwagi i trudnościami z pamięcią.

W badaniach na gryzoniach (z indukowanymi za pomocą beta-amyloidów deficytami w zakresie pamięci i zdolności do uczenia się) wykazano, że wzbogacanie diety o soplówkę jeżowatą powodowała poprawę funkcji poznawczych. Jej działanie na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy może wynikać z właściwości zawartych w niej hericenonów i erinacyn. Stymulują one czynnik wzrostu nerwów (NGF, ang. nerve growth factor). Reguluje on m.in. plastyczność dróg nerwowych odpowiedzialnych za procesy uwagi i koncentracji.

Ekstrakt z Poria cocos ma działanie neuroprotekcyjne, co może wpływać na funkcje kognitywne, zwłaszcza u starszych osób. Badania na zwierzętach sugerują, że substancje czynne zawarte w tym grzybie mogą mieć wpływ na receptory neurotransmiterów, takich jak acetylocholina i kwas glutaminowy, co jest istotne dla procesów myślowych i poprawy pamięci. Acetylocholina odpowiada za pamięć, uczenie się czy planowanie działań. Bierze udział w przetwarzaniu informacji. Jej optymalny poziom jest kluczowy dla prawidłowego działania funkcji kognitywnych, takich jak myślenie, koncentracja i utrzymanie uwagi. Natomiast glutaminian jest głównym neuroprzekaźnikiem pobudzającym w mózgu, a receptory glutaminianowe odgrywają kluczową rolę w przekazywaniu sygnałów neuronalnych. Glutaminian odpowiada za konsolidację pamięci, nabywanie nowych umiejętności i dostosowywanie się do zmieniającego się otoczenia. Nadaje wspomnieniom aspekt emocjonalny. Dodatkowo pornatka kokosowa ma działanie neuroprotekcyjne. Chroni neurony przed stresem oksydacyjnym i uszkodzeniami neurologicznymi zapobiegając nadmiernemu pobudzeniu komórek nerwowych.

Grzyby na kreatywne myślenie

Stres, zarówno fizyczny, jak i psychiczny, jest jednym z głównych przeciwników kreatywności. Grzyby adaptogenne, takie jak Reishi czy Lion’s Mane, znane są z tego, że ułatwiają organizmowi zaadaptować się do nadmiaru stresu. Mechanizm ten jest związany z regulacją osi HPA, co wpływa na równowagę hormonalną i pomaga w utrzymaniu optymalnego stanu psychicznego sprzyjającego kreatywnemu myśleniu. Dodatkowo Lion’s Mane poprawia zdolność do twórczego myślenia i zwiększa możliwości rozwiązywania problemów.

Grzyby adaptogenne wspierają neurogenezę i działają neuroprotekcyjnie. Poprzez stymulowanie wzrostu nowych komórek nerwowych oraz chronienie istniejących, grzyby poprawiają zdolności mózgu do elastycznego przystosowywania się do nowych sytuacji, co jest kluczowe dla procesów uwagi i kreatywnego myślenia.

Kreatywne myślenie wymaga dużych nakładów energii. Grzyby lecznicze, m.in. kordyceps, znane są z tego, że zwiększają wydolność psychofizyczną i pomagają w dostarczaniu tlenu do komórek. Korzyści te mogą przekładać się także na wyższy poziom energii i wytrzymałości umysłowej, co sprzyja efektywnemu myśleniu i możliwości skupienia przez dłuższy czas.

Grzyby na nastrój i samopoczucie psychiczne

Podstawowym grzybem adaptogennym stosowanym w zaburzeniach nastroju i w celu poprawy samopoczucia psychicznego jest kordyceps. Jego owocniki zawierają polisacharydy i sterole, aminokwasy, a także GABA i adenozynę. GABA odgrywa ważną rolę w funkcjonowaniu psychospołecznym i w reakcjach organizmu na stres. Pomaga kontrolować strach i niepokój, obniża poziom lęku, wycisza także aktywność neuronów, gdy te są nadmiernie pobudzone. Natomiast adenozyna moduluje poziom energii i jest istotnym metabolitem w autoregulacji krążenia w mózgu. Podobnie jak GABA działa hamująco na układ nerwowy. Kordyceps może więc być wsparciem dla osób żyjących w przewlekłym stresie, przestymulowanych i narażonych na zmęczenie psychiczne. Hamuje nadreaktywność emocjonalną. Jego regularne stosowanie pomaga się wyciszyć i zrelaksować bez spowalniania funkcji poznawczych.

Innym grzybem zalecanym w terapii zaburzeń nastroju jest Lion’s Mane. Jego regularne spożywanie może zmniejszać objawy depresji i uogólniony niepokój. Związane jest to z działaniem związków biologicznie czynnych zawartych w grzybie na układ limbiczny. Układ limbiczny jest obszarem mózgu odpowiedzialnym za emocje, zachowanie i regulację pamięci. Regularne stosowanie Lion’s Mane pobudza wydzielanie serotoniny i dopaminy w ośrodkowym układzie nerwowym, wpływając na funkcjonowanie psychospołeczne i hamując wahania nastroju. Grzyb ten wspiera również zdrowie mózgu, przyczyniając się do ochrony komórek nerwowych i wpływając na neuroplastyczność układu nerwowego. Wiąże się to z poprawą pamięci i funkcji poznawczych.

Do grzybów o działaniu przeciwdepresyjnym zalicza się przede wszystkim Chagę i Lion’s Mane. Owocniki tych grzybów zawierają znaczne ilości związków indolowych, zwłaszcza L-tryptofanu i 5-hydroksytryptofanu (5-HTP). Związki te są prekursorami serotoniny, a ich optymalne stężenie przeciwdziała rozwojowi depresji. L-tryptofan odgrywa również zasadniczą rolę w odczuwaniu bólu oraz w regulacji nastroju i snu.

Działanie przeciwdepresyjne Lion’s Mane wiąże się dodatkowo z aktywnością NGF i związków, które indukują jego uwalnianie. Wysoki poziom NGF związany jest z nasileniem neurogenezy i poprawą neuroplastyczności mózgu, co jest potencjalnym czynnikiem antydepresyjnym. Regularne stosowanie Lion’s Mane sprzyja proliferacji nerwowych komórek macierzystych, m.im. komórek progenitorowych hipokampa. Wzrost ilości neuronów w tej części mózgu jest związany ze zwiększoną zdolnością do regulacji nastroju oraz z ograniczeniem objawów związanych z depresją i lękiem. Soplówka jeżowata zwiększa także przeżywalność nowych neuronów w zakręcie zębatym, dzięki czemu wpływa na mechanizmy powstawania depresji. Dodatkowo znacząco zmniejsza objawy depresyjne poprzez modulację monoaminergiczną, szlaki neurogenne i neurotroficzne oraz działanie przeciwzapalne na tkankę nerwową.

Grzyby Shiitake są zasobne w witaminę D. Witamina ta pełni kluczową funkcję w patogenezie depresji i innych zaburzeń psychicznych. Jej niedobory prowadzą do osłabienia funkcjonowania poznawczego. Regularne stosowanie preparatów z Shiitake może zmniejszyć objawy depresji i zaburzeń nastroju.

Grzyby neuroprotekcyjne w walce z demencją

Ekstrakt z Reishi wykazuje działanie przeciwdepresyjne i neuroprotekcyjne. Polisacharydy zawarte w tym grzybie znajdują zastosowanie w terapii zaburzeń poznawczych w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych. Regularne stosowanie Reishi prowadzi do zwiększenia proliferacji komórek prekursorowych układu nerwowego oraz do aktywacji czynnika wzrostu FGFR1, a co za tym idzie – do zwiększenia neurogenezy. Polisacharydy, peptydy i triterpeny zawarte w Reishi hamują syntezę reaktywnych form tlenu i produktów glikacji białek, nasilają także procesy usuwania wolnych rodników. Powodują wzrost produkcji katalazy i glutationu chroniąc tym samym układ nerwowy przed procesami starzenia.

Ekstrakty z grzybów Shiitake mają działanie antytoksyczne i pobudzające namnażanie się nowych komórek nerwowych. Ich regularne stosowanie może poprawiać funkcjonowanie pacjentów z chorobami neurodegeneracyjnymi. W przypadku łagodnej formy choroby Alzheimera świetnie sprawdzi się także suplementacja Lion’s Mane. Poprawia ona funkcjonowanie poznawcze chorych, co jest widoczne w testach przesiewowych. W chorobie Alzheimera obserwuje się zwiększone odkładanie blaszek beta-amyloidowych i podwyższony poziom białka tau. Zastosowanie Hericium erinaceus zmniejsza akumulację obu tych substancji w mózgu. Dodatkowo ekstrakt z tego grzyba zapobiega progresji choroby Alzheimera i łagodzi objawy behawioralne ze względu na silny charakter neuroprotekcyjny.

Chaga ma silne działanie przeciwzapalne i przeciwutleniające. Grzyb ten ma szczególne znaczenie w profilaktyce chorób cywilizacyjnych wywołanych przez wolne rodniki, w tym choroby ośrodkowego układu nerwowego. Ekstrakt z Chagi powoduje spadek produkcji tlenku azotu (NO) i prostaglandyn odpowiedzialnych za powstawanie stanu zapalnego.

Natomiast polisacharydy zawarte we wrośniaku różnobarwnym zmniejszają skutki uboczne udaru niedokrwiennego mózgu i hamują apoptozę komórek nerwowych. Działanie tego grzyba związane jest z hamowaniem szlaku sygnałowego p38MAPK. Substancje w nim zawarte zmniejszają stan zapalny w obrębie układu nerwowego, hamuje neurodegenerację oraz działa neuroprotekcyjnie.

Substancje zawarte w Lion’s Mane mogą mieć pozytywny wpływ na odbudowę tkanki nerwowej. Badania przeprowadzone na gryzoniach z uszkodzeniem mózgu wykazały, że podanie im wysokich dawek Lion’s Mane zahamowało rozwój dysfunkcji kory mózgowej. Terapia z wykorzystaniem tego grzyba zmniejszyła stopień uszkodzenia mózgu. Lion’s Mane wpływa na mikroglej, a w konsekwencji na jądrowy szlak transkrypcyjny NF-κB, zmniejszając stan zapalny w obrębie neuronów, począwszy od kory mózgowej po inne obszary mózgu.

Grzyby a multitasking

W erze przyspieszonego tempa życia i ciągłego bombardowania bodźcami coraz bardziej kluczowa staje się umiejętność multitaskingu, czyli wykonywania wielu zadań jednocześnie. Multitasking wymaga równowagi i sprawnego funkcjonowania układu nerwowego. W ostatnich latach grzyby adaptogenne zdobywają popularność i w tym kontekście. Ich wpływ na redukcję stresu, poprawę funkcji poznawczych i zwiększenie poziomu energii sprawiają, że mogą one być cennym wsparciem dla tych, którzy dążą do efektywnego zarządzania wieloma zadaniami jednocześnie.

Na rozwój multitaskingu silnie wpływa kordyceps, który wspomaga uwalnianie dopaminy. Regularne stosowanie tego grzyba prowadzi do znacznego wzrostu poziomu dopaminy w mózgu. Neuroprzekaźnik ten pozytywnie wpływa na motywację, koncentrację i kojarzenie. Zwiększenie jego stężenia pozytywnie wpływa na funkcje kognitywne. Dopamina odgrywa istotną rolę w procesach pamięci roboczej i wielozadaniowości. Zwiększa naszą zdolność do utrzymania i przetworzenia wielu informacji jednocześnie, co przyczynia się do lepszego wykonywania złożonych zadań oraz utrzymania skupienia i uwagi na najwyższym poziomie.

Multitasking często prowadzi do wzrostu poziomu stresu. Grzyby adaptogenne znane są ze swojej zdolności do regulowania reakcji organizmu na stres. Substancje aktywne w nich zawarte, takie jak witanolidy czy triterpenoidy, wpływają na oś HPA i wydzielanie hormonów ułatwiając organizmowi przystosowanie się do szybko zmieniających się warunków otoczenia. Pozwala to cieszyć się wielozadaniowością, a jednocześnie nie doprowadzić do przeciążenia mózgu.

Najwięksi sprzymierzeńcy Twojego mózgu

Grzyby adaptogenne od wieków odgrywają kluczową rolę w poprawie zdrowia psychicznego. Każdy z nich przyczynia się do różnych aspektów pracy układu nerwowego.

Pieczarka brazylijska podnosi poziom energii, poprawia pracę układu odpornościowego i reguluje mikrokrążenie w mózgu. Sprawdzi się u osób borykających się z przewlekłym zmęczeniem i nadmiernym napięciem psychofizycznym. Chaga działa silnie przeciwzapalnie i antyoksydacyjnie, chroniąc ośrodkowy układ nerwowy przed uszkodzeniami. Polecana jest osobom będącym w grupie ryzyka powstawania udarów i w podeszłym wieku. Kordyceps, poprzez zwiększenie wytrzymałości organizmu na stres, reguluje komunikację komórkową, a Lion’s Mane stymuluje wzrost, rozwój i przeżycie neuronów. Oba grzyby sprawdzą się u osób pracujących umysłowo i w przypadku wykonywania wielu zadań jednocześnie.

Reishi znany jest z redukcji stresu i poprawy jakości snu. Polecany jest osobom żyjącym w ciągłym napięciu i borykającymi się z bezsennością na tle psychicznym. Dobrym pomysłem może być połączenie go z pornatką i Polyporus umbellatus, które również wspomagają dobry nastrój i odporność na stres. Grzyby Shiitake są bogate w witaminę D wspomagającą nastrój i równowagę emocjonalną. Włączenie ich do diety zaleca się osobom narażonym na wahania nastroju oraz mających objawy depresji. Natomiast koriolus przyczynia się do wzrostu koncentracji i skupienia, zalecany jest więc w przypadku intensywnej pracy umysłowej i w zawodach, w których refleks i szybkie myślenie mają kluczowe znaczenie.

Różnorodne właściwości grzybów leczniczych sprawiają, że są one nie tylko cennym dodatkiem do diety, ale również obiecującym elementem wspierającym zdrowie i sprawność układu nerwowego w codziennym życiu. Przed ich zastosowaniem warto jednak skonsultować się ze specjalistą, aby wykluczyć ewentualne przeciwwskazania do ich stosowania.