Olejki na stres

Zamknij oczy i wyobraź sobie absolutny relaks. Jakie doznania przywołują Twoje zmysły? Kąpiel pełna ciepłej, kojącej wody? Delikatne światło świec? A może szum morza lub drzew? Prawdopodobnie wyobrażeniom relaksu towarzyszy również unoszący się w powietrzu, odprężający zapach…

Nasz umysł niemalże instynktownie poszukuje zapachów przenoszących go w sferę spokoju i wyciszenia, schronienia od codziennego zgiełku. W chaosie współczesnego świata zbyt często odczuwamy stres. Ciężar zobowiązań, goniące terminy i obowiązki sprawiają, że czujemy się przytłoczeni i wyczerpani. Niejednokrotnie funkcjonujemy w stanie chronicznego stresu, co jest jedną z przyczyn wielu problemów zdrowotnych. Poszukujesz skutecznego sposobu na odprężenie? Poznaj moc zapachu, który pozwala zrelaksować się, odnowić siły i przywrócić wewnętrzny spokój i równowagę.

Stres w życiu codziennym – dlaczego warto się nim zaopiekować?

Stres jest nieodłącznym elementem naszego życia, naturalną reakcją organizmu na spotykane wyzwania i trudności. W umiarkowanym natężeniu pełni niezwykle ważną funkcję – przygotowuje nas do radzenia sobie z wymagającą sytuacją, motywuje do działania, a nawet chroni przed niebezpieczeństwem. Uwalniane w obliczu stresu hormony mogą między innymi zwiększać koncentrację i podnosić poziom energii. To dzięki nim stawiamy czoła wyzwaniu czy pokonujemy zagrożenie. Kiedy wywołująca stres sytuacja zostaje rozwiązana, wracamy do stanu równowagi, a napięcie mija. Co jeśli pozostanie z nami na dłużej?

Wraz z przedłużającym się stanem napięcia, korzyści płynące z reakcji stresowej kończą się. Przewlekły stres może wpływać na stan psychiczny, wywołując objawy lęku, depresji i frustracji. Jego destrukcyjnego działania doświadczył zapewne każdy z nas.

Jako powszechnie obecny w naszym życiu, stres może wydawać się zjawiskiem zrozumiałym i prostym. Na poziomie biologicznym stanowi on jednak kompleksowy system odpowiadający za reakcje naszego organizmu. Aby system został uruchomiony, sytuacja, której doświadczamy musi zostać rozpoznana przez mózg jako stresowa. Na tym etapie, szczególną rolę pełni układ limbiczny, w tym ciało migdałowate – centrum emocjonalnej analizy i oceny bodźców. Układ limbiczny wysyła odpowiednią informację do rdzenia przedłużonego, co uaktywnia tak zwaną oś współczulno-nadnerczową (ang. sympathetic–adrenal–medullary axis, SAM). Za sprawą aktywacji układu współczulnego uwolnione zostają adrenalina i noradrenalina – przyspiesza akcja serca, pobudzone zostają gruczoły potowe, rozszerzają się źrenice, naczynia krwionośne mięśni szkieletowych i oskrzela, a perystaltyka jelit zostaje zahamowana. Organizm mobilizuje energię i posiadane zasoby. Dzięki takiemu przygotowaniu jest gotowy do natychmiastowej reakcji.

Opisane działanie dotyczy jednak zaledwie jednego mechanizmu towarzyszącemu reakcji stresowej. Ciało migdałowate przekazuje bowiem informacje również do podwzgórza, wywołując pobudzenie tak zwanej osi stresu – osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej (ang. hypothalamic-pituitary-adrenal axis, HPA). Choć w porównaniu z osią SAM, oś HPA zostaje aktywowana z pewnym opóźnieniem, jej działanie utrzymuje się znacznie dłużej i jest związane przede wszystkim z przedłużającym się stresem, który nabiera charakteru chronicznego, a zarazem staje się nieadaptacyjny. Wskutek aktywacji osi HPA następuje szereg zmian hormonalnych obejmujących wydzielanie kortykoliberyny (ang. corticotrophin-releasing hormone, CRH) oraz kortykotropiny (ang. adrenocorticotropic hormone, ACTH), które prowadzą między innymi do wytwarzania kortyzolu zwanego hormonem stresu. To właśnie jego podwyższony poziom jest odpowiedzialny za wiele konsekwencji przewlekłego stresu, takich jak spadek odporności organizmu, przyrost masy ciała czy nadciśnienie tętnicze.

Jak zatem radzić sobie z codziennym stresem, aby zapobiegać jego szkodliwym skutkom? Przede wszystkim nie ignorować jego obecności, a jeśli wypełnia nasze życie, znaleźć praktyki, które pozwalają nam zaopiekować się nim zanim zamieni się w chroniczny stan. Jedną z takich praktyk może być aromaterapia, która przywraca równowagę ciała i umysłu za pomocą konkretnych zapachów.

Jak to działa?

Niekontrolowany stres może siać spustoszenie w naszym zdrowiu fizycznym i psychicznym. Aromaterapia oferuje holistyczne podejście do łagodzenia stresu, angażując zmysły i działając bezpośrednio na nasz mózg. Za sprawą swojej lokalizacji, układ węchowy posiada bezpośrednie połączenia z niektórymi regionami mózgu – między innymi z układem limbicznym. Cząsteczki wdychanych zapachów trafiają tym samym prosto do struktur mózgu odpowiedzialnych za ocenę sytuacji jako stresującej – regulującego emocje ciała migdałowatego czy przywołującego wspomnienia naszych wcześniejszych doświadczeń hipokampa. Już na etapie decyzji o charakterze napotkanej sytuacji, zapach może mieć wiele do powiedzenia.

Choć mechanizmy działania konkretnych olejków eterycznych na nasz organizm nadal pozostają niejasne, naukowcy podejrzewają, że jednym z nich może być regulacja aktywności monoamin. Mimo mikroskopijnego rozmiaru, te neuroprzekaźniki pełnią niezwykle ważne funkcje – umożliwiają mózgowi komunikację z całym organizmem, regulują nasze stany emocjonalne czy sprawność funkcji poznawczych. Ich działanie jest bardzo złożone – może zmieniać się dzięki współpracy lub wzajemnemu hamowaniu, w zależności od okoliczności i obszaru działania. Badania sugerują, że olejek walerianowy może wpływać na wydzielanie serotoniny – tzw. hormonu szczęścia odpowiedzialnego między innymi za nasz nastrój, sen czy pracę jelit – poprzez zwiększenie ilości receptorów 5HT1A reagujących na jej obecność w organizmie.

Olejki eteryczne zdają się regulować również działanie innych neuroprzekaźników. Olejek eteryczny z melisy i olejek lawendowy przyczyniają się do pobudzenia układu cholinergicznego, który reguluje wiele podstawowych funkcji naszego organizmu, w tym przetwarzanie bodźców sensorycznych, pamięć, uwagę czy odczuwanie bólu. Olejek walerianowy oraz olejek lawendowy prowadzą do poprawy snu dzięki wpływowi na działanie układu GABA-ergicznego, który pomaga wyciszać organizm. Wpływając na wymienione neuroprzekaźniki, aromaterapia może zatem modulować działanie układu współczulnego i przywspółczulnego, których znaczenie jest szczególnie ważne na początkowych etapach reakcji stresowych.

Niektóre olejki eteryczne mogą ponadto regulować system neuroendokrynny, bezpośrednio wpływając na oś HPA. Olejek eteryczny z drzewa agarowego może zmniejszać stężenie ACTH hamując tym samym kaskadę zmian hormonalnych następujących wskutek aktywacji osi HPA. Na działanie olejków eterycznych podatny jest również kortykosteron – jeden z kortykosteroidów produkowanych pod wpływem ACTH. Olejek eteryczny z drzewa agarowego, olejek z bergamotki, olejek piżmowy i olejek jaśminowy mogą zatrzymywać wzrost jego poziomu. Z kolei olejek pomarańczowy, olejek różany i olejek lawendowy mogą obniżać stężenia samego kortyzolu w surowicy.

Na skutek przedłużającego się stresu na poziomie komórkowym dochodzi do zaburzenia równowagi pomiędzy produkcją wolnych rodników a zdolnością organizmu do ich neutralizacji za pomocą antyoksydantów. Zwiększona produkcja wolnych rodników prowadzi do stresu oksydacyjnego – stanu przyczyniającego się do rozwoju schorzeń między innymi układu krwionośnego czy oddechowego, oraz przyspieszającego proces starzenia. Choć szereg czynników środowiskowych, takich jak dieta bogata w wysoko przetworzoną żywność czy zanieczyszczenie powietrza, sprawia, że jesteśmy szczególnie narażeni na stres oksydacyjny, aromaterapia może wspierać nas również w zwalczaniu wolnych rodników – olejkowi lawendowemu, olejkowi rozmarynowemu czy olejkowi cynamonowemu przypisuje się bowiem właściwości antyoksydacyjne.

Aromaterapia w praktyce

Choć badania dotyczące wpływu aromaterapii na stres nie są liczne, ich wyniki donoszą o obiecujących efektach.

Podczas badań wykazano, że dzięki aromaterapii wykorzystującej mieszankę olejków z lawendy, bergamotki, majeranku i słodkich migdałów osoby w średnim i zaawansowanym wieku odczuwały nie tylko mniej stresu, ale również więcej satysfakcji z własnego zdrowia – fizycznego i psychicznego. Dla niektórych spośród nich aromaterapia była jedynym badanym oddziaływaniem, podczas gdy inni poddawani byli także towarzyszącemu aromaterapii masażowi. Korzystne efekty zaobserwowano jednak w obydwu grupach, potwierdzając skuteczność wykorzystanych olejków. Dowiedziono, że u osób starszych aromaterapia z wykorzystaniem lawendy i rumianku obniżyła zarówno poziom stresu, jak i objawów depresji i lęku. W oparciu o obiecujące doniesienia dotyczące skuteczności aromaterapii w grupie osób w podeszłym wieku, naukowcy opracowali specjalną interwencję skierowaną do osób z syndromem geriatrycznym. Badani byli poddawani aromaterapii dwa razy dziennie – rano z wykorzystaniem mieszanki olejku rozmarynowego i cytrynowego, a wieczorem z wykorzystaniem olejku lawendowego i olejku z melisy. Ta nietypowa terapia poprawiła funkcjonowanie poznawcze pacjentów oraz złagodziła objawy behawioralne i psychologiczne demencji. Zauważono przy tym, że stosowana wieczorem mieszanka olejku lawendowego i melisy przyczyniała się do łagodzenia stresu oraz redukcji objawów drażliwości i pobudzenia.

U dzieci aromaterapię wykorzystującą olejek lawendowy zastosowano między innymi… w gabinecie dentystycznym. Unoszący się podczas wizyty u stomatologa kojący zapach prowadził do obniżenia stresu, lęku oraz odczuwanego bólu.

Badania z wykorzystaniem EKG i PET pokazały, że zapach lawendy może nie tylko relaksować, ale również pobudzać. Zdrowe młode kobiety zostały poddane aromaterapii olejkiem lawendowym podczas wykonywania pomiaru EKG i PET. Wyniki wykazały nie tylko wzrost aktywności parasympatycznej, ale także zwiększony metabolizm między innymi w obszarze oczodołowym kory czołowej czy tylnej części zakrętu obręczy. Oznacza to, że choć organizm przeszedł w stan relaksu, obszary mózgu odpowiedzialne za nasze myślenie, podejmowanie decyzji czy przetwarzanie bodźców nadal pracowały intensywnie. Mimo odprężenia, umysł był gotowy do działania.

Relaksujące właściwości olejku lawendowego znajdują zatem potwierdzenie nie tylko w deklaracjach osób badanych, ale także w wynikach obiektywnych pomiarów. Zaobserwowano, że odzwierciedleniem subiektywnego złagodzenia stresu wskutek aromaterapii był obniżony poziom kortyzolu. Niektórzy badacze analizujący wskaźniki fizjologiczne i samoopisowe relaksacji zaznaczają jednak, że większe znaczenie dla skuteczności olejków eterycznych mogą mieć oczekiwania i przekonania poszczególnych uczestników, mniejsze zaś konkretne zapachy. Mimo to naukowcy wskazują aromaterapię z wykorzystaniem olejku lawendowego jako skuteczne narzędzie wspierające w programach zarządzania stresem. Jako metoda nieinwazyjna, aromaterapia okazała się skuteczna także w grupach klinicznych narażonych na wysokie natężenie stresu.

Aromaterapia wykorzystująca olejek z geranium redukowała stres odczuwany przez pacjentów doświadczających lęku przedoperacyjnego . Dzięki stosowaniu olejku z melisy pacjenci z ostrym zespołem wieńcowym odczuwali niższy poziom stresu, a ich parametry hemodynamiczne, które opisują przepływ krwi i dynamikę jej krążenia ulegały regulacji. Aromaterapia przynosiła zatem ulgę nie tylko ich psychice, ale również sercu. Z kolei efekty doustnie przyjmowanej mieszanki olejku lawendowego i olejku walerianowego były porównywalne z efektami farmakoterapii. Połączenie olejków obniżyło poziom lęku i stresu wśród pacjentów z chorobą wieńcową tak samo skutecznie jak stosowanie oksazepamu.

Aromaterapia wykorzystująca mieszankę olejków eterycznych z geranium i migdałów, której towarzyszył masaż prowadziła do redukcji objawów PMS, w tym napięcia i stresu. Najlepsze efekty obserwowano w przypadku jednoczesnego zastosowania obydwu terapii. Efekt przeciwbólowy przynosi również aromaterapia z wykorzystaniem mieszanki olejków z eukaliptusa, rozmarynu, geranium, lawendy i rumianku. Stosowana w połączeniu z masażem, okazała się skuteczna u pacjentów cierpiących na ból neuropatyczny, poprawiając przy tym ich subiektywną jakość życia.

Choć wyniki badań naukowych dotyczących skuteczności aromaterapii w walce ze stresem są obiecujące, odprężające i wyciszające właściwości zapachu wykorzystujemy niemal intuicyjnie, w życiu codziennym. Relaks często kojarzy nam się z masażem, ciepłą kąpielą czy medytacją, którym towarzyszy odpowiednia atmosfera. Jej nieodłącznym elementem jest właśnie zapach. Szukając przynajmniej chwili spokoju i ucieczki od napięcia, chętnie sięgamy po olejki eteryczne, czerpiąc z relaksującej mocy różnych zapachów.

Naukowcy podejrzewają, że przynajmniej część omówionych rezultatów zawdzięczamy limonenowi – substancji czynnej, która jest odpowiedzialna za charakterystyczny zapach wielu roślin, w tym owoców cytrusowych, jałowca czy rozmarynu. Chociaż w przyrodzie jego główną funkcją jest odstraszanie szkodników, wykazuje także silne właściwości antyoksydacyjne, antybakteryjne, przeciwzapalne i przeciwgrzybicze. Z tego powodu często znajduje się w składzie kosmetyków i produktów leczniczych. W niektórych olejkach eterycznych limonen występuje naturalnie, bywa on jednak dodawany również do tych, które go nie zawierają. Badania donoszą, że limonen został wykryty w ponad 300 olejkach eterycznych, między innymi w olejku z mirry czy Palo Santo – świętego drzewa Inków. Jak jego obecność w olejkach wykorzystywanych podczas aromaterapii może wpływać na nasze zdrowie i samopoczucie? Relaksująco! Limonen może regulować działanie układu dopaminergicznego i GABA-ergicznego, skutkując obniżeniem napięcia i lęku.

Aromaterapia – rutyna w walce ze stresem

Stres i napięcie pojawiają się zwykle w odpowiedzi na sytuacje nieprzewidywalne, nowe lub zagrażające. Za sprawą mechanizmów, które przygotowywały naszych przodków do walki lub ucieczki, w dzisiejszych czasach niejednokrotnie tkwimy w przedłużającym się stanie pobudzenia i napięcia, z którym nie potrafimy sobie poradzić. Korzystając z odprężającego wpływu aromaterapii na nasz organizm, możemy stworzyć rytuał wspomagający naszą walkę ze stresem – bezpieczną przestrzeń przynoszącą wytchnienie od wszechogarniającego stresu. Podczas gdy zapach działa na nasz organizm, rutyna zapewnia nam poczucie kontroli i sprawczości.

Chociaż badania naukowe potwierdzają korzyści płynące ze stosowania olejków eterycznych, należy pamiętać, że zarówno wybór konkretnych zapachów, jak i sposób oraz częstotliwość ich stosowania stanowią kwestię indywidualną, wymagającą zachowania odpowiedniej ostrożności. Olejki eteryczne powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producentów i odznaczać się najwyższą jakością. Na nasze doświadczenie aromaterapii może wpływać szereg czynników – od alergii, po skojarzenia związane z poszczególnymi aromatami.

Rozpoczynając swoją przygodę z aromaterapią, warto zachować szczególną uważność na reakcje własnego ciała i umysłu. Tym sposobem, możemy odnaleźć własną kompozycję zapachów przynoszących ulgę i odprężenie, dzięki której nasz mózg wreszcie odpocznie od stresu.