Jak czytanie i pisanie wpływają na mózg?

W czasach mobilnej rewolucji pisanie odręczne oraz czytanie przechodzą poważny kryzys. Rząd Finlandii zdecydował nawet o zmniejszeniu liczby lekcji pisania ręcznego w szkołach w zakresie liter łączonych, na rzecz zajęć uczących pisać oddzielne litery (wyglądem zbliżone do drukowanych). Zwiększy się również liczba lekcji uczących pisania na komputerze i na urządzeniach mobilnych. Fińscy uczniowie zamiast spędzać godziny na próbach stworzenia perfekcyjnej literki w wyznaczonych liniach, będą poświęcać czas na naukę szybkiego pisania na klawiaturze. Decyzję uzasadnia się zmianą realiów, postępem technologicznym i koniecznością dostosowania się do nowych warunków. Niektórzy eksperci uważają, że skutki tego mogą być bardzo negatywne. Pozbawienie mózgu takiego bodźca może mieć na niego niekorzystny wpływ, ponieważ zarówno pisanie jak i czytanie działają na mózg stymulująco, zmieniając go nawet na poziomie fizjologicznym.

Jak pisanie wpływa na mózg?

Mimo, iż klawiatury używamy dziś częściej niż długopisu, to jednak pisanie za pomocą tego drugiego przedmiotu powoduje nie tylko poprawę zdolności manualnych, ale również usprawnia myślenie. Tezę taką wysnuła profesor Virginia Berninger z Uniwersytetu Waszyngtońskiego, która poprosiła uczniów szkoły podstawowej o napisanie krótkiego wypracowania – część pisała ręcznie, pozostali na komputerze. Prace pierwszej grupy były bardziej kreatywne i zawierały bogatsze słownictwo. Jednoczesne badanie rezonansem magnetycznym wykazało, że u tych dzieci rejony czołowej kory mózgowej były aktywniejsze. Odpowiadają one m.in. za zapamiętywanie.

Wpływ na poprawę pamięci dzięki pisaniu ręcznemu widać także na przykładzie bardziej powszechnej czynności. Wykonując notatki ręcznie (np. z wykładu), posługując się przy tym symbolami, skrótami i wykresami, zapisane informacje przyswoimy szybciej i na dłużej niż w przypadku, gdybyśmy takie notatki robili na komputerze. Pisanie na klawiaturze jest bowiem czynnością bardziej mechaniczną, odtwórczą, angażującą mózg w mniejszym stopniu. Taki właśnie eksperyment przeprowadzono na grupie studentów. Ci piszący na komputerze zrobili co prawda bogatsze notatki, które zawierały więcej szczegółów. Jednak zapytani o myśl przewodnią wykładu i najważniejsze jego wnioski, wypadli dużo gorzej niż studenci posługujący się długopisem. Pisanie odręczne wymagało bowiem większego skupienia i selekcji informacji – ponieważ nie byli w stanie notować wszystkiego, musieli wybrać tylko to, co najistotniejsze.

Naukowcy z Marsylii zbadali dzieci dopiero rozpoczynające naukę pisania. Stwierdzono, że pisanie ręczne aktywuje obszar mózgu zwany ośrodkiem Broki, odpowiedzialny za rozpoznawanie liter i łączenie ich w słowa, czyli za pisanie, mówienie i czytanie – ogół czynności umożliwiających posługiwanie się językiem. Badanie przy użyciu rezonansu pokazało natomiast, że w trakcie tej czynności aktywują się również obszary odpowiedzialne za funkcje sensoryczne.

Jednakże pisanie na klawiaturze również ma swoje zalety, o ile będzie odbywało się w odpowiedniej formie. Pisanie przy użyciu palców wskazujących, nazywane przez Amerykanów metodą „hunt-and-peck” (upoluj i dziobnij) po uzyskaniu wprawy odbywa się szybko, jednak wymaga stałego zerkania na klawiaturę w celu odnalezienia konkretnej litery. Przez to myśli pochłonięte są czynnością pisania i mózg nie jest w stanie przyswoić innych informacji, ponieważ zaburzona jest w tym wypadku funkcja koncentracji. Natomiast pisanie przy użyciu wszystkich palców, po ułożeniu dłoni na klawiaturze w odpowiedni sposób, pozwala nie skupiać się na szukaniu liter, ale na informacjach, które notujemy. Jest to przykład wyuczonego automatyzmu, czyli zdolności mózgu do kontrolowania jakiejś czynności bez koncentrowania się na niej. Dzięki temu możliwe jest przyswajanie zapisywanych danych. Ten rodzaj pisania bezwzrokowego pobudza mózg w podobny sposób, jak czyni to pisanie ręczne – aktywują się rejony odpowiedzialne za wrażenia dotykowe.

Jeśli więc decyzja finów będzie opierała się na zwiększeniu umiejętności pisania bezwzrokowego na klawiaturze, dzieci na tym nie ucierpią. Tym bardziej, że w celu rozwijania ich zdolności manualnych planuje się wprowadzenie większej ilości przedmiotów plastycznych. Najlepszym rozwiązaniem byłoby jednak utrzymanie kompromisu – nauka właściwego pisania na komputerze połączona z nauką pisania ręcznego. Pismo odręczne czyni człowieka unikalnym – nie ma na świecie dwóch takich samych charakterów pisma, czego dowiodły badania doktoranta Sargura Srihari ze State University od New York w Buffalo.

Kanadyjska uczona Isabelle Montésinos-Gelet na podstawie wieloletnich badań i obserwacji wysnuła tezę, iż najgorsze, co można zrobić młodemu, rozwijającemu się mózgowi to nauka pisania liter łączonych i drukowanych jednocześnie. Często dzieci mieszają te dwa typy, zapisując wyraz częściowo przy użyciu liter drukowanych. W tym przypadku mózg dużo wolniej wytwarza mechanizmy, które pozwalają przestać myśleć o czynności pisania, podobnie jak ma to miejsce w przypadku nieumiejętnego pisania na klawiaturze.

Jak czytanie wpływa na mózg?

Badania przy użyciu rezonansu wykonane podczas czytania również przyniosły ciekawe wyniki, które opublikowano w czasopiśmie Brain Connectivity. Pokazały, że czytanie powoduje w mózgu zmiany, które odczuwalne są przez kilka kolejnych dni (zwiększona aktywność dotyczy lewej kory skroniowej oraz bruzdy centralnej).

Grupa 21 studentów miała za zadnie przeczytanie książki „Pompeja” – dziewięć rozdziałów w dziewięć dni. Po każdym rozdziale stawiali się na spotkanie w laboratorium, podczas którego weryfikowano, czy rzeczywiście książkę czytali. Ich mózgi zeskanowano przed rozpoczęciem badania, a później po przeczytaniu każdego rozdziału i przez pięć dni po zakończeniu czytania. Wyniki badań tomograficznych pokazały zwiększoną aktywność rejonów mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie i rozumienie komunikatów językowych oraz za doznania dotykowe. Dzieje się tak, ponieważ nasz mózg odbiera bodźce, które przeżywa bohater czytanej powieści. Jeśli na przykład czytamy o czerwonej róży, w mózgu reaguje obszar odpowiedzialny za zapachy, zupełnie jakbyśmy ten kwiat wąchali. Podobnie jeśli przeczytamy zwrot „miała jedwabiście gładkie włosy”, mózg odpowie reakcją w obszarach odpowiedzialnych za dotyk – taką samą jak ta, która występuje, gdy rzeczywiście takich włosów dotykamy. Aktywność mózgu była zwiększona, mimo iż skanowanie nie było przeprowadzane w trakcie czytania, ale jakiś czas po.

Czytanie nie tylko zwiększa zasób słownictwa i poszerza wiedzę, ale również wpływa na zwiększenie inteligencji. Regularne czytanie poprawia kondycję komórek nerwowych, co w efekcie polepsza pamięć i koncentrację. Czytając można opóźnić proces starzenia się mózgu nawet o 32%. To swego rodzaju ćwiczenie zmniejsza również ryzyko występowania chorób neurodegenracyjnych, w tym ryzyko choroby Alzheimera (ponad dwukrotnie).

Czytanie zwiększa także empatię, ponieważ uczy rozpoznawać i rozumieć emocje. Czytając, wczuwamy się w los bohaterów, cieszymy się z ich powodzeń, jesteśmy niepocieszeni w przypadku porażek. Dzięki poznawaniu nowych emocji, stajemy się bardziej wrażliwi. Dodatkowo wyrabiamy sobie umiejętność lepszego wyciągania wniosków z napotkanych w życiu sytuacji.

Książka pomaga się zrelaksować. Dzięki niej jesteśmy bardziej wypoczęci i mamy więcej energii, a mózg pracuje wydajniej nawet kilka dni później. Co więcej – czytanie „do poduszki” często stanowi skuteczny sposób walki z bezsennością. Czy to przekonało was do tego, aby sięgnąć po lekturę przed snem?