Olejki na pamięć i koncentrację

<p style="text-align: justify;"Czy to podczas stawiania czoła wymagającemu egzaminowi, trudnemu dniowi w pracy, czy pozornie nużącym codziennym obowiązkom - nasze funkcje poznawcze odgrywają kluczową rolę. Niestety, często nie doceniamy ich znaczenia, dopóki nie zawiodą naszych oczekiwań. Trudności z koncentracją, rozproszona uwaga czy pustka w głowie…Efektywność naszych funkcji poznawczych jest uzależniona od różnych czynników - ogólnej kondycji organizmu, jakości i ilości snu, a nawet warunków atmosferycznych. Kiedy pamięć i koncentracja nie działają zgodnie z naszymi oczekiwaniami, szukamy sposobów na ich poprawienie. Możemy przy tym wykorzystać naszą wiedzę o mózgu i jego słabościach... szczególnie o słabości do zapachu.

Okno na świat – funkcje poznawcze w naszym życiu

Niezliczone procesy zachodzące w każdej chwili w ludzkim mózgu leżą u podłoża funkcjonowania zarówno naszego ciała, jak i umysłu. Ten ostatni stanowi centrum operacyjne, które nieustannie pracuje w tle naszego życia. Od regulowania rytmu bicia serca i oddechu, po kształtowanie naszych myśli i działań – wszystko, co robimy, opiera się na prawidłowym działaniu mózgu. Jednak często, dopóki wykonuje on swoje obowiązki sprawnie, nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy. Dotyczy to między innymi działania funkcji poznawczych.

Czym są owe tajemnicze funkcje poznawcze? To procesy umysłowe pozwalające na zrozumienie otaczającego nas świata. Pamięć, uwaga czy skupienie – to właśnie dzięki nim jesteśmy w stanie wykonywać nie tylko skomplikowane czynności, takie jak czytanie tego artykułu, ale również te, które nie wydają nam się wymagające, czyli postrzeganie rzeczywistości, zapamiętywanie tworzących ją elementów i budowanie jej wewnętrznego obrazu. Choć zazwyczaj nie wymaga od nas większego wysiłku, percepcja jest wieloetapowym procesem. Dopływające do nas bodźce są odbierane przez różne zmysły, porządkowane, integrowane i interpretowane przez szereg ściśle współpracujących i powiązanych ze sobą funkcji poznawczych. To właśnie dzięki nim możemy między innymi przechowywać w pamięci informacje – nie tylko dotyczące nowej wiedzy i umiejętności, ale również naszej tożsamości, która dla mózgu stanowi zbiór ważnych informacji. Posługując się na co dzień imieniem i nazwiskiem, nie zaprzątamy sobie głowy niestrudzoną pracą, jaką nasz mózg wykonuje „za kulisami”. Rozpoczynając daną czynność – koncentrując i utrzymując na niej uwagę, pamiętając, jak powinna przebiegać i monitorując postępy – nie wyliczamy funkcji poznawczych umożliwiających nawet najprostsze, codzienne przedsięwzięcie. Jednak bez uwagi, nie potrafilibyśmy świadomie kierować swoim skupieniem, a bez pamięci, nie bylibyśmy nawet sobą…

Choć zaburzenia funkcji poznawczych mogą być objawem poważnych schorzeń, niemal każdy z nas doświadczył zapewne kiedyś nieznacznego obniżenia ich sprawności. Gdy nie możemy się skupić w pracy lub zauważamy, że coś znowu wyleciało nam z głowy, zaczynamy zastanawiać się, jak zapanować nad własnymi funkcjami poznawczymi i utrzymać je w możliwie najlepszej formie. Sięgamy po poradniki, suplementy i popularne „sztuczki” – mnemotechniki, dzięki którym mamy okiełznać pamięć czy narzędzia do zarządzania czasem, które mają pozwolić nam skupić uwagę na konkretnej czynności. Wszystko to, aby wspomóc nasz mózg.

Dlaczego mózg potrzebuje wsparcia? Ilość informacji, które docierają do niego w dzisiejszych czasach jest zdecydowanie większa niż jeszcze kilkadziesiąt lat temu. I nadal rośnie. Wszechobecna technologia generuje nowe bodźce, którymi nasz mózg musi się zająć. Choć mózg jest wyjątkowo plastyczny i (w porównaniu do innych organów) potrafi stosunkowo szybko dostosowywać się do nowych warunków, nadmiar docierających do niego informacji może skutkować przebodźcowaniem, przeciążeniem informacyjnym, a nawet stresem informacyjnym. Główne zadanie naszych funkcji poznawczych – dostrzeżenie informacji, odfiltrowanie tych, które są niepotrzebne, zapamiętanie najważniejszych i skupienie się na wybranych – staje się niezwykle trudne do wykonania.

Jak zatem pomóc naszemu mózgowi, aby potrafił zachować spokój i odnaleźć się w chaosie informacyjnym? Joga, relaksacja i praktyka uważności to tylko niektóre z zyskujących popularność technik. Łącząc nowoczesną wiedzę dotyczącą działania mózgu oraz tradycje zakorzenione w medycynie naturalnej, możemy czerpać nieznane dotąd korzyści również z aromaterapii. W jaki sposób zapach może sprawić, że nasza pamięć i koncentracja powędrują tam, gdzie chcemy?

Zapach, pamięć i emocje – uprzywilejowane połączenie

Podobnie jak pozostałe układy odpowiedzialne za przetwarzanie informacji zmysłowych, układ węchowy rozpoczyna się tam, gdzie znajduje się jego główny narząd – cząsteczki chemiczne zbierają się w jamie nosowej, skąd dostają się do organizmu. Jednak w przeciwieństwie do pozostałych układów, lokalizacja układu węchowego wiąże się z wyjątkowymi przywilejami – położony jest on bowiem na tyle blisko mózgu, że może bezpośrednio łączyć się z kilkoma jego regionami. Jednym z nich jest układ limbiczny.

Początkowo wiązany głównie ze zmysłem węchu, układ limbiczny stanowi centrum regulacji czynności psychicznych, takich jak pamięć i emocje. Szczególną rolę dla tych procesów pełnią odpowiednio hipokamp i ciało migdałowate. Podczas gdy prawidłowe działanie hipokampa jest niezbędne dla zapamiętywania oraz przechowywania informacji, ciało migdałowate uzupełnia je o aktualny stan fizjologiczny i psychiczny organizmu. Tym sposobem informacjom wiązanym z silnym pobudzeniem emocjonalnym nadawany jest swego rodzaju priorytet – uznawane są za ważne do zapamiętania. Współpraca tych dwóch struktur pozwala na selekcję najważniejszych informacji oraz przenoszenie ich w postaci śladów pamięciowych do magazynu pamięci. Dzięki bezpośrednim połączeniom anatomicznymi i strukturalnym, cząsteczki chemiczne niosące ze sobą konkretny zapach mogą oddziaływać na hipokamp i ciało migdałowate z pominięciem wzgórza – „stacji przekaźnikowej” mózgu, która zarządza większością informacji pochodzących zarówno ze świata zewnętrznego, jak i z wnętrza ciała. Naukowcy podejrzewają, że właśnie dzięki temu, zapachy mają moc przywoływania nawet odległych wspomnień.

Więcej o drogach, które przemierzają cząsteczki zapachowe, aby dostać się do naszego organizmu, można przeczytać w artykule dotyczącym aromaterapii.

Ponadto emocje i nastrój mogą wpływać na sprawność naszych funkcji poznawczych również za sprawą stresu. Do wykonania każdego zadania, nasz organizm potrzebuje odpowiedniego poziomu pobudzenia. Poziom ten zależy między innymi od stopnia trudności zadania oraz od naszych umiejętności. Pozytywny stres, zwany także eustresem, stanowi dla naszego mózgu komunikat, że stoi on przed wyzwaniem i powinien zmobilizować właściwe zasoby, aby sobie z nim poradzić. Dopiero po przekroczeniu optymalnego poziomu pobudzenia, przeradza się on w stres negatywny – prowadzący do wyczerpania dystres.

Działanie funkcji poznawczych jest więc w dużej mierze zależne od stanu psychicznego i fizjologicznego organizmu. Jednocześnie pamięć i emocje pozostają w bliskich związkach z układem węchowym. Czy dzięki odpowiedniemu wykorzystaniu zapachów moglibyśmy w takim razie wpływać nie tylko na naszą pamięć, ale również na ogólny stan emocjonalny organizmu umożliwiający lepszą wydajność funkcji poznawczych?

Moc zapachu – jak może nam pomóc?

Aby olejki eteryczne zachowały swoje właściwości prozdrowotne, należy rozpylać je w powietrzu za pomocą kominków aromaterapeutycznych, specjalnych dyfuzorów, nawilżaczy lub nebulizatorów. Rozpylone cząsteczki chemiczne niosące ze sobą woń olejków dostają się do układu węchowego, a następnie do mózgu. Co potrafią zdziałać, kiedy już tam dotrą?

Niektóre cząsteczki pochodzące z olejków eterycznych mogą wpływać na regulację aktywności monoamin – neuroprzekaźników, których działanie leży u podstaw naszego samopoczucia. Należą do nich np. dopamina i serotonina. Co więcej, podczas badań eksperymentalnych naukowcy zaobserwowali, że olejek z kłącza alpinii lekarskiej zwiększa aktywność neuronów syntezujących i uwalniających acetylocholinę, która rozszerza naczynia krwionośne, obniża ciśnienie krwi oraz zmniejsza częstość akcji serca, ale również odpowiada za koncentrację, pamięć i kreatywność. Jednocześnie olejek z oregano i olejek rozmarynowy blokują acetylocholinesterazę – enzym rozkładający acetylocholinę. Związki, które działają w podobny sposób, wykorzystuje się między innymi w leczeniu choroby Alzheimera.

Cząsteczki chemiczne olejków mogą również oddziaływać na proces neurogenezy, przyczyniając się do powstawania nowych komórek nerwowych w mózgu. W okresie dorosłości neurogeneza utrzymuje się w obszarze hipokampa, a wskutek uczenia się można zwiększyć jej intensywność nawet w podeszłym wieku. Zaobserwowano, że olejek z kłącza alpinii lekarskiej reguluje neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego (BDNF) kluczowy dla neurogenezy.

Co więcej, działanie olejków eterycznych może redukować destrukcyjny dla komórek nerwowych stres oksydacyjny. Udowodniono, że olejek cynamonowy, za sprawą znajdującego się w nim eugenolu, wykazuje silne działanie przeciwutleniające w obszarze hipokampa. Zdolności antyoksydacyjne organizmu mogą zostać wzmocnione także przez wykorzystanie olejku eterycznego z kłącza alpinii lekarskiej, olejku eteryczny z oregano czy olejku eterycznego z bazylii Tulsi. Ten ostatni może dodatkowo regulować system neuroendokrynny, obniżając poziom kortyzolu – hormonu stresu.

Olejkom eterycznym przypisuje się również działanie przeciwzapalne poprzez regulację ekspresji COX i wydzielania prostaglandyn (olejek cynamonowy), regulację apoptozy czyli zaprogramowanej śmierci komórek neuronów w hipokampie i korze przedczołowej (olejek z oregano) czy polepszenie ukrwienia mózgu (olejek z kłącza alpinii lekarskiej).

Teoria a praktyka – efekty działania olejków

Wydaje się zatem, że olejki eteryczne, choć kojarzą się raczej z gabinetem kosmetycznym niż z pracownią naukową, mogą znacząco wpływać na funkcjonowanie naszego mózgu. Jakich efektów możemy się jednak spodziewać w praktyce?

Badania eksperymentalne wykazały, że olejek cynamonowy pozytywnie wpływa na zdolności uczenia się i pamięć (szczególnie na pamięć przestrzenną) u szczurów. Można więc wnioskować, że równie korzystnie zadziała na ludzi.

Z kolei olejek eteryczny z kłącza alpinii lekarskiej poprawia sprawność mysich funkcji poznawczych, nawet jeśli wcześniej doszło do ich upośledzenia. Jego działanie zaobserwowano również u ludzi – nawet osoby spożywające kofeinę (a więc przyzwyczajone do jej pobudzającego działania) odczuły zauważalny, stymulujący efekt olejku. Dzięki jego zastosowaniu uczestnicy badania skuteczniej podtrzymywali uwagę, a ich czujność wzrosła.

Podobne właściwości terapeutyczne przypisuje się olejkowi eterycznemu z oregano, który nie tylko łagodzi objawy lękowe i depresyjne, ale też zmniejsza poziom wcześniejszych dysfunkcji poznawczych w przypadku szczurów z chorobą otępienną, wpływając pozytywnie na procesy pamięciowe i uczenie się.

Naukowcy zauważyli także, że myszy, którym podano olejek eteryczny z Tulsi, lepiej radzą sobie z zadaniami wymagającymi wydobywania informacji z pamięci. Choć u ludzi sprawdzone zostało jedynie działanie tego olejku spożywanego w kapsułkach, wiązało się ono z lepszym czasem reakcji, mniejszą ilością błędów oraz zwiększoną odpornością na czynniki rozpraszające.

Działanie olejku rozmarynowego zostało z kolei powiązane z poprawą pamięci wzrokowej i czujności, a olejku lawendowego – z lepszym funkcjonowaniem pamięci roboczej i z łagodzeniem objawów depresyjnych.

Niestety, badania z wykorzystaniem olejków eterycznych nadal są nieliczne, a większość z nich opiera się na modelach zwierzęcych. Jednak, mimo często spotykanego w zachodnim środowisku naukowym sceptycyzmu, ich wyniki są obiecujące, a mechanizmy podobne do tych obserwowanych u myszy czy szczurów mogą zachodzić również w ludzkim mózgu.

Klimat dla mózgu

Poszczególne olejki mogą nie tylko przynieść poprawę sprawności naszych funkcji poznawczych, ale też wprowadzić nas w konkretny nastrój przygotowujący do danej aktywności. Do wielu czynności potrzebujemy bowiem odpowiedniego środowiska. Podobnie jest z pracą i nauką. Dla niektórych z nas niezbędny jest porządek na biurku. Inni nie mogą rozpocząć pracy, wiedząc, że w zlewie czekają na nich niepozmywane naczynia. Jeszcze inni czują się gotowi na czekające wyzwania, gdy tylko pościelą łóżko.

Zastosowanie olejków eterycznych to nie tylko ich prozdrowotne działanie, za którym stoją konkretne mechanizmy biologiczne. To przede wszystkim ich wpływ na nasze odczucia. Dorośli poddani działaniu olejku lawendowego mają nie tylko niższe tętno, ciśnienie i temperaturę ciała. Przede wszystkim, relacjonują, że czują się orzeźwieni, odprężeni i aktywni – gotowi stawić czoła wyzwaniu. Skoro uwielbiamy otaczać się zapachami – palić świece zapachowe czy nosić dopasowane do okazji perfumy – być może olejki eteryczne również mogą stać się obecnym w naszym codziennym życiu zapachem wspierającym pamięć i koncentrację. O rzeczywistych efektach możemy więc przekonać się w zaciszu własnego domu – oczywiście korzystając z olejków eterycznych o najwyższej jakości i zachowując odpowiednie środki bezpieczeństwa.