Ajurweda - Najważniejsze zioła (cz. 2)

Ważnym elementem ajurwedy jest ziołolecznictwo. Zioła stosowane są jako jedna z metod profilaktycznych, ale również w leczeniu różnych schorzeń. Wiele z nich ma egzotycznie brzmiące nazwy i nie występuje naturalnie w Europie. Można je jednak nabyć w postaci suplementów.

Wśród najpopularniejszych ziół medycyny indyjskiej na uwagę zasługują:

Andrografis – gorzki król

Brodziuszka wiechowata (Andrographis paniculata), zwana też andrografisem, a w języku sanskryckim Yavatikta, to jednoroczna roślina występująca w tropikalnych regionach Azji, także w Indiach. Osiąga od 30 do 100 cm wysokości i preferuje zacienione i wilgotne miejsca. Ze względu na swój charakterystyczny smak otrzymała tytuł “króla gorzkich ziół”. Jest to roślina o naturze suchej i gorącej. Według tradycji ajurwedyjskiej, uwalnia z ciała energię pitta. Jest też przydatna jako środek stymulujący pracę wątroby i wspomagający trawienie, a także w przypadku nudności i wymiotów. Pomaga również w gorączce, gdyż zwiększa wydzielanie potu i chłodzenie ciała. W połączeniu z czarnym pieprzem używano jej do leczenia malarii. Uważano także, że pomaga oczyszczać krew.

Współczesne badania naukowe potwierdzają skuteczność andrografisu na wielu polach. Przede wszystkim ceni się dziś fakt, że wspiera on układ odpornościowy w walce z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Jest to wynikiem obecności w nim związków diterpenowych, głównie andrografolidu. Skutecznie hamuje on rozwój bakterii takich jak gronkowiec złocisty czy krętki wywołujące malarię, boreliozę i syfilis. Może też być stosowany w leczeniu zakażenia wirusem opryszczki (Herpes simplex). Wyniki badań klinicznych wskazują również na jego właściwości przeciwprzeziębieniowe – stosujący tę roślinę ochotnicy w okresie jesienno-zimowym zapadali na tę chorobę dwukrotnie rzadziej niż grupa kontrolna przyjmująca placebo. Nie bez znaczenia jest także działanie przeciwzapalne “króla gorzkich ziół”, także potwierdzone podczas wielu eksperymentów. Uzasadnione jest również stosowanie go w celu wsparcia pracy układu trawiennego – stymuluje on produkcję enzymów wątrobowych oraz normalizuje pracę jelit, łagodząc dolegliwości takie jak biegunki, zaparcia czy niestrawność.

Ashwagandha – na końskie zdrowie

Witania ospała (Withania somnifera) nazywana jest często indyjskim żeń-szeniem. Jej tradycyjna nazwa Ashwagandha oznacza “zapach konia” i odnosi się do charakterystycznej woni wydzielanej przez świeży korzeń, przywodzącej na myśl właśnie to zwierzę. Tradycyjna indyjska medycyna wykorzystuje głównie korzeń witanii, ale również jej liście i owoce. Stosowano je w chorobach reumatycznych i przeciwko ogólnemu wyczerpaniu organizmu, ale również dla wspomagania pamięci. Był to również środek zwiększający libido i poprawiający możliwości seksualne u mężczyzn. Ashwagandha miała również pomagać zachować młodość i siły witalne, jeśli była spożywana regularnie.

Współczesna nauka potwierdza, że wielokierunkowe działanie indyjskiego żeń-szenia wspomaga funkcjonowanie całego organizmu, zarówno w aspekcie fizycznym, jak i umysłowym. Z tego powodu zalicza się go do adaptogenów. Witanolidy zawarte w tej roślinie stymulują namnażanie się komórek immunokompetentnych, w tym limfocytów B i T. Hamują też rozwój bakterii, ułatwiając walkę z infekcjami. Ashwagandha wspomaga pracę mózgu, stymulując powstawanie jego nowych komórek (proces neurogenezy). Badania kliniczne wykazały, że może ona łagodzić zaburzenia funkcji poznawczych u osób cierpiących na chorobę Alzheimera. Ponadto działa ona antystresowo poprzez zmniejszenie produkcji kortyzolu (“hormonu stresu”) i swoiste wyciszanie ośrodkowego układu nerwowego. Potwierdzono także jej działanie prolibidalne – udowodniono, że może podnieść poziom testosteronu nawet o 40%.

Brahmi – boska roślina

Bakopa drobnolistna (Bacopa monnieri) to jedna z najsłynniejszych roślin wykorzystywanych w ajurwedzie. Występuje na terenach podmokłych, np. na bagnach lub w płytkich zbiornikach wodnych, gdzie dorasta do 30-60 cm. Jej znaczenie w tradycyjnej medycynie było tak duże, że nazywano ją Brahmi – od imienia jednego z głównych bóstw hinduizmu, stwórcy świata, lub Saraswati – od imienia jego małżonki, będącej wcieleniem wiedzy oraz patronką nauki i sztuk pięknych. Wykorzystywano ją w celu wsparcia pracy umysłu, poprawy koncentracji i pamięci, łagodzenia stanów lękowych, a nawet jako środek przeciwko padaczce. Była również stosowana do ogólnego wzmocnienia organizmu, usuwania zanieczyszczeń i toksyn, przywracania równowagi między energiami wata i kapha. Bakopa stanowiła również tonik poprawiający funkcje serca, układu odpornościowego i kondycję skóry.

Także i dzisiaj docenia się adaptogenne i nootropowe właściwości Brahmi. Roślina ta często jest wykorzystywana do łagodzenia napięcia nerwowego, stanów lękowych i skutków przewlekłego stresu. Jako roślina poświęcona bogini Saraswati, wspiera pamięć oraz zdolność do koncentracji i uczenia się. Udowodniono bowiem, że może zwiększyć nawet o 110% poziom acetylocholiny – neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za te właśnie funkcje poznawcze mózgu. Ponadto może być pomocna przy zaburzeniach takich jak bezsenność, depresja czy ADHD. Jako adaptogen zaś wspomaga działanie układu krążenia, działa kardioprotekcyjnie i pomaga normalizować poziom glukozy we krwi.Wspiera też układ immunologiczny w walce z drobnoustrojami chorobotwórczymi oraz zapobiega powstawaniu wrzodów żołądka. Ponieważ zaś rozluźnia mięśnie gładkie jelit, może łagodzić dolegliwości takie jak zespół jelita drażliwego. Dodatkowo chroni wątrobę przed działaniem toksyn i chelatuje metale ciężkie, co pomaga usunąć je z organizmu.

Buzdyganek – siła i libido

Buzdyganek naziemny (Tribulus terrestris) przez znawców ajurwedy nazywany jest Gokshura. Oznacza to “krowi żywopłot” – opadające na ziemię kolczaste owoce buzdyganka boleśnie wbijają się w krowie kopyta, uniemożliwiając zwierzętom przejście przez teren, na którym leżą. Roślina ta klasyfikowana jest jako słodka i chłodząca. Pomaga wprowadzić równowagę między wszystkimi trzema doszami. Tradycyjnie stosuje się ją jako afrodyzjak, ale także w celu zwiększenia siły fizycznej. Cenione były także jego właściwości moczopędne, obniżające ciśnienie krwi, łagodzące bóle głowy oraz przeciwdziałające zaparciom.

Współcześnie buzdyganek stosowany jest przede wszystkim przez mężczyzn, w celu zwiększenia poziomu testosteronu. Efekt ten jest widoczny szczególnie u osób, u których stężenie tego hormonu jest obniżone. Podczas testów klinicznych dowiedziono też skuteczności tej rośliny jeśli chodzi o poprawę potencji – jej efekt był porównywalny do działania sildenafilu. Sława, jaką cieszy się Gokshura w świecie zachodnim wynika jednak z sukcesów, jakie odnosili w latach 90. XX wieku bułgarscy sztangiści, których sekretem miała być właśnie suplementacja tej rośliny. Od tego czasu stosuje ją wiele osób pragnących zwiększyć siłę mięśni i wydolność fizyczną. Buzdyganek pomaga także obniżyć zbyt wysokie ciśnienie krwi, redukuje stężenie cholesterolu i obniża ryzyko wystąpienia zawału serca. Liczne badania potwierdzają też fakt, że pomaga on przystosować się do niekorzystnych warunków środowiska (jako adaptogen), redukuje napięcie nerwowe, ułatwia zrelaksowanie się i poprawia nastrój.

Forskolina – energetyczna ozdoba

Pokrzywa indyjska (Coleus forskohlii) to roślina hodowana na naszych terenach głównie w celach dekoracyjnych, ze względu na charakterystyczne, różowo-fioletowe zabarwienie liści. Ajurweda zna ją pod nazwą Makandi i od tysiącleci stosuje przeciwko chorobom serca i układu oddechowego, w tym astmie czy zapaleniu oskrzeli, a także jako środek przy problemach jelitowych, np. zaparciach, oraz do leczenia anginy czy nawet epilepsji. Najczęściej stosowano korzenie tej rośliny, ale w użyciu były również jej części nadziemne.

Świat zachodni zainteresował się Makandi w latach 70. XX wieku, gdy opublikowano wyniki badań wskazujących na potencjalne jej zastosowanie jako środka wspomagającego redukcję masy ciała. Dalsze analizy potwierdziły tę właściwość, a także udowodniły, że odpowiedzialna za nie jest forskolina – główny związek biologiczne aktywny z grupy diterpenów występujący w tej roślinie. Główny mechanizm działania forskoliny polega na bezpośrednim aktywowaniu cyklazy adenylowej – enzymu syntezującego cykliczny adenozynomonofosforan (cAMP). Efektem jest zwiększenie spalania tkanki tłuszczowej, a także stymulacja syntezy białek w mięśniach i zwiększenie ich kurczliwości. Pokrzywa indyjska rozszerza też światło naczyń krwionośnych, co przekłada się na obniżenie ciśniania krwi i poprawę jej przepływu, zwłaszcza w naczyniach wieńcowych. Wpływa ona również na pracę ośrodkowego układu nerwowego: zwiększenie stężenia cAMP w mózgu przekłada się na indukcję zjawiska długotrwałego wzmocnienia synaptycznego (LTP) i poprawę przyswajania informacji.

Imbir – przeciwbólowa przyprawa

Imbir lekarski (Zingiber officinale) od wieków uprawiany jest w Indiach, które obecnie są jego największym producentem. Według hinduskiej mitologii jest to roślina pomagająca ludziom, zwierzętom, a nawet innym roślinom. Sprzyja symbiozie między wszystkimi organizmami żywymi na świecie. Jego obecność w przydomowym ogrodzie pobudzała wzrost i płodność ludzi i zwierząt. Gdy zaś był dobrze pielęgnowany, wytwarzał korzystne dla zdrowia pole energetyczne. Od wieków wykorzystywano go jako przyprawę, ale ceniono też jego właściwości lecznicze. Jego świeże kłącza ostro-słodkie w smak, mają balansować doszę kapha i wata, łagodzić astmę, przeciwdziałać problemom związanym z układem pokarmowym takim jak wzdęcia, zaparcia, wymioty czy kolki. Pobudzał też apetyt i poprawiał głos. Suszona podziemna część imbiru była zaś afrodyzjakiem, wspomagała trawienie i pracę wątroby, stanowiła także środek balansujący doszę wata i łagodzący bóle menstruacyjne.

Dziś imbir w celach leczniczych wykorzystuje się głównie na dwóch płaszczyznach: jako środek przeciwko nudnościom (wywołanym np. chorobą lokomocyjną lub przyjmowaniem chemioterapii, a także związanym z ciążą) oraz w bólach reumatycznych. To drugie zastosowanie opiera się na przeciwzapalnych właściwościach tej rośliny. Mechanizm jej działania przypomina niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ), a dodatkowo chroni ona chrząstkę stawową przed uszkodzeniami. Przeprowadzono wiele badań klinicznych, które potwierdziły skuteczność imbiru w łagodzeniu objawów zapalenia kości i stawów. Nie są to jednak wszystkie potwierdzone naukowo właściwości tej rośliny. Udowodniono, że wpływa ona korzystnie na zdolności poznawcze, zwłaszcza na pamięć roboczą, i czas reakcji. Pomaga normalizować wydzielanie insuliny oraz poziom glukozy i cholesterolu we krwi, a także wspomaga działanie układu odpornościowego.

Indyjski agrest – owoce na długowieczność

Liściokwiat garbnikowy (Phyllanthus emblica), znany też jako indyjski agrest lub Amalaki, to drzewo dorastające do 8 metrów. Przez niektóre nurty hinduistyczne jest on uważany za siedzibę Lakszmi – bogini szczęścia, bogactwa i piękna. W tekstach tantrycznych wymieniony jest jako jeden z pięciu elementów, które muszą znajdować się w miejscu wykonywania sadhany, czyli indywidualnych praktyk duchowych. Jego owoce wykorzystywane są jako składnik potraw, ale również jako lekarstwo. Równoważą one wszystkie trzy dosze, przy czym szczególnie pomocne są w zmniejszaniu pitta. Stosowane są również w celu poprawy trawienia i przeciwdziałania zaparciom, oczyszczania krwi, łagodzenia astmy, a także jako środek zwiększający siły witalne i wspomagający długowieczność.

Współczesne badania potwierdzają zasadność tradycyjnego wykorzystania Amalaki. Istotnie może on wpływać na wydłużenie życia. Ponadto wspomaga zdolności poznawcze oraz nastrój dzięki zdolności do hamowania rozkładu dopaminy i serotoniny, a także dzięki zapobieganiu spadkowi poziomu acetylocholiny. Oddziałuje też korzystnie na pracę mięśnia sercowego oraz na ciśnienie krwi. Pomaga w redukcji masy ciała oraz poziomu cholesterolu. Zaobserwowano również jego potencjał w poprawie stanu skóry i włosów.

Kurkuma – indyjskie złoto

Ostryż długi (Curcuma longa), zwany także kurkumą, to wieloletnia roślina spokrewniona z imbirem. Medycyna ajurwedyjska traktuje go jako tonik wzmacniający organizm i balansujący wszystkie trzy dosze. Od tysięcy lat stosowano go jako środek redukujący stany zapalne i reakcje alergiczne, poprawiający stan skóry i przyspieszający gojenie się ran oraz łagodzący infekcje górnych dróg oddechowych. Kurkuma miała też oczyszczać organizm z toksyn, poprawiać apetyt i wspomagać trawienie.

Współczesna nauka ceni przede wszystkim przeciwzapalne i przeciwutleniające działanie kurkuminy – głównego związku aktywnego z grupy polifenoli, zawartego w kłączu ostryżu. Udowodniono, że może ona zapobiegać rozwojowi nowotworów. Działa też przeciwzapalnie, ograniczając rozwój wielu chorób. Ponieważ zaś hamuje działanie enzymu rozkładającego dopaminę i serotoninę, wpływa na poprawę nastroju. Badania przeprowadzone w ciągu ostatnich lat wykazują także jej potencjał jako czynnika zapobiegającego rozwojowi choroby Alzheimera.

Migdałecznik – święte owoce

Migdałecznik chebułowiec (Terminalia chebula) to duże drzewo, osiągające nawet 30 metrów wysokości. W języku sanskryckim nazywany jest Haritaki, co oznacza “święte owoce Shivy”. To właśnie owoce stosowane są przez znawców ajurwedy przede wszystkim jako wsparcie procesów trawiennych, wchłaniania składników pokarmowych i oczyszczania jelit. Spożywane samodzielnie balansują dosze kapha, w towarzystwie zaś cukru lub masła wspierają odpowiednio: pitta i wata. Pomagają oczyszczać organizm z toksyn, redukują stany zapalne, a także pozwalają na wydłużenie życia.

Wyniki współczesnych badań świadczą o tym, że owoce migdałecznika pomagają normalizować poziom cholesterolu we krwi i przeciwdziałają miażdżycy. Są też skuteczne w leczeniu nieżytu żołądka i chorób pasożytniczych układu pokarmowego. Wspomagają także pracę układu odpornościowego, hamują bowiem rozwój licznych bakterii i wirusów. Badany jest również ich potencjał w terapii chorób autoimmunologicznych, takich jak toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów czy sarkoidoza.

Piperyna – nie tylko dla smaku

Pieprz czarny (Piper nigrum) to najpopularniejsza przyprawa wykorzystywana w większości krajów na świecie. Znawcy ajurwedy doceniają także jego prozdrowotne właściwości. Balansuje on dosze kapha i wata oraz przyczynia się do zwiększenia pitta. Stosowany jest głównie jako środek poprawiający trawienie oraz wspomagający pracę jelit i ich oczyszczanie, także z pasożytów. Jest skuteczny również w przypadku zaburzeń pracy serca, chorób układu oddechowego oraz jako afrodyzjak.

Głównym związkiem biologicznie aktywnym zawartym w pieprzu czarnym jest piperyna należąca do alkaloidów. Jest ona modulatorem układu odpornościowego. Działa przeciwzapalnie i wspomaga profilaktykę antynowotworową. Wykazuje też aktywność przeciwbakteryjną, dzięki czemu pomaga walczyć z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Wykazano również, że wpływa na podniesienie tempa przemiany materii, co sprzyja spalaniu tkanki tłuszczowej i budowie mięśni. Oddziałuje również na ośrodkowy układ nerwowy, łagodząc objawy depresji oraz zwiększając motywację do działania. Jedną z najciekawszych właściwości tego alkaloidu jest również zwiększanie biodostępności innych substancji, w tym witamin, mineralnych i związków biologicznie czynnych pochodzących z ziół. Pod jej wpływem wchłanianie kurkuminy wzrasta aż dwudziestokrotnie